Vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

Axborotga bo‘lgan ehtiyoj, axborotlashtirish. Axborotning yetishmasligi axborotga nisbatan ehtiyojni - biror soha to‘g‘risida jamiyat tomonidan to'plangan bilim va alohida bilimlar o‘rtasidagi farqni anglashni keltirib chiqaradi. Ishlab chiqarishni va insoniyatning barcha faoliyat sohasini axborot bilan to‘ldirish jarayoni axborotlashtirish, deyiladi. Uzluksiz axborot bilan to'yintirish natijasida axborotlashgan jamiyat yuzaga keladi. Ushbu jamiyatda bilimlar asosiy omillardan hisoblanadi. Bilimlar, ma’lumotlar va boshqaruv maqsadlariga axborotlarning bog¹ liqligi 3.2-rasmda keltirilgan.
Boshqaruv va iqtisodiy axborotlar bundan keyingi ko‘rib chiqish predmeti bo‘ladi, quyidagilar ulaming eng muhim xususiyatlaridandir:

• 
  ishonchlilik va to¹ liqliq;
  
• 
  qimmatlilik va faollik;
  
• 
  aniqlik va tushunarlilik.
  

Axborot, agar ishning haqiqiy holatini buzmasa, ishonchlidir. Ishonchsiz axborot noto‘g‘ri tushunishga yoki noto'g'ri qarorlami qabul qilishga olib kelishi mumkin.
Axborotning qimmatliligi uning yordamida qanday vazifalar hal qilinayotganligiga bog‘liq. Faol axborotga doimo o‘zgarib turuvchi








3 - bob. Milliy iqtisodiyotdagi axborot jarayonlari


sharoitlarda ishlashda ega bo'lish muhim. Agar qimmatli va faol axborot tushunarsiz so‘zlar bilan aks ettirilsa, u befoyda bo‘lishi mumkin. Axborot, agar u mo‘ljallangan shaxslar gapirayotgan tillarda aks ettirilsa, unda u aniq va tushunarli bo‘ladi.





3.2 - rasm. Bilimlar, ma’lumotlar va boshqaruv maqsadlariga axborotlaming bog‘liqligi.
Avtomatlashtirilgan axborot tizimlarining majmuasi jamiyat infratuzilmasining eng muhim tarkibiy qismi bo‘ladi, bu erda u kishi aqliy va moddiy faoliyatlarining har xil turlari o'rtasida bog‘lovchi bo‘lim sifatida axborot resurslarining boshqa turlari, xususan, tabiiy resurslardan farqliroq vaqt o'tishi bilan yo'qolmaydi, aksincha asoslangan boshqaruv qarorlarini ishlab chiqishga ko‘maklashib, asta-sekin ko‘payadi.
Moddiy boyliklami ishlab chiqish, taqsimlash, almashtirish va iste’mol qilish jarayonlariga xizmat ko'rsatuvchi axborot milliy iqtisodiyot va uning bo‘g‘inlari, tashkiliy-iqtisodiy, boshqaruvchining vazifalari hal qilinishini ta’minlaydi va boshqaruvchi (boshqaruv) deb ataladi. IJ iqtisodiy, texnologik, ijtimoiy, huquqiy, demografik va boshqa mazmundagi turli- tuman ma’lumotlami o‘zida namoyon etadi. Boshqaruv faoliyatidan iborat bo‘lgan axborot jarayonlarida axborotlar energetik, moddiy, mehnat, moliya resurslari bilan bir qatorda muhim resurslardan biri bo'ladi. Ishlab chiqarish texnologiyalarida ishlab chiqarish va xo'jalik operatsiyalari, kishilar, mahsulotlar ishlab chiqarish, tovarlami xarid qilish va sotish dalillari haqidagi birlamchi ma’lumotlar — mehnat predmeti, olingan natijaviy axborotlar esa mehnat mahsulotining rolini bajaradi. Undan boshqaruv qarorlarining tahlili va qabul qilinishi uchun foydalaniladi.
Mamlakatimizning tovarlar va moliya bozorining shiddat bilan rivojla- nishi jamiyat hayotining barcha jabhalarida axborotlashtirish jarayonlarining jadallik bilan o‘sishi uchun kuchli turtki bo'ldi. Axborotlaming va ishlab chiqarish xo’jalik, boshqaruv faoliyati va foydalanuvchilarning turli- tuman kategoriyalariga axborotli xizmat ko'rsatishning rolini baholashga yondoshish o'zgardi. Bizning jamiyatimiz ochiq iqtisodiy jamiyat bo'lmoqda, shu bois ham ishonchli, zamonaviy, to‘liq foydalanuvchilar uchun




§3.1. Axborot: asosiy tushuncha va ta'riflar


93


osonlik bilan olish mumkin bo'lgan shaklda beriladigan ma’lumotlarga ehtiyoj o‘smoqda. Axborotlar iqtisodiyot va ishlab chiqarish subyektlari faoliyatlarining barcha tarmoqlariga kirib bormoqda, yuqori menejmentga vazifalaming to‘g‘ri qo‘yiIishi va texnologik qarorlaming asoslangan holda tanlanishi sharoitlarida beto‘xtov ishlovchi mexanizmlami berdi.
Axborot xususiyatlarini o‘rganish, uni yig'ish, saqlash, qidirish, qayta ishlash, o‘zgartirish hamda inson faoliyatining turli sohalarida foydalanish va tarqatish bilan shug'ullanadigan fan informatika, deb ataladi. Informatikaning asosiy vazifasi - davlat boshqaruv organlarining, sanoat va tadbirkorlik hamda boshqa sohalardagi axborot ehtiyojini qondirish uchun moddiy-texnik bazani yaratishdir.
Axborotlami ishlab chiqaruvchilar quyidagilarga bo'linadi:

• 
  axborotlami yaratishadi;
  
• 
  mavjud bo'lgan axborotlami iste’molchilarga qulay ko'rinishdagi shaklga keltiruvchilar;
  
• 
  axborotlami yig'uvchilar va saqlovchilar.