Vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

Birinchi turdagi ish joylari bir funksiyali ko‘rinishda bo'lib, ulaming asosida mos keladigan aloqalami o‘matish orqali boshqa turdagi ish joylari yaratiladi.
Ikkinchi turdagi tarkibiy formulalar (4...7) ish joyida onda-sonda ba- jariladigan jarayonlar majmuini ifodalab, tarkibiy elementlar o'rtasidagi nodavriy aloqadorligi bilan ajralib turadi. (4...6)-formulalar ish joyidagi tarkibiy elementlaming ikkitasi bajaradigan funksional noto‘liq jarayonlami aks ettiradi. Faqat 7 formula ish joyining funksional to'liq jarayonini ifodalaydi.




510


16 - bob. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan ish joylarida foydalanish


Uchinchi turdagi tarkibiy formuialar (8... 14) turli xil(davriy va nodavriy) jarayonlaming ketma-ketligini va ma’lum vaqt birligida bajarilishini ifodalaydi.
To‘rtinchi turdagi tarkibiy formuialar (15...24) sinxron ravishda ro‘y berayotgan jarayonlar tarkibini izohlab, tarkibiy elementlar o‘rtasidagi aloqalarning uzluksizligi bilan ifodalanadi. 24-tarkibiy formula bilan ifodalanuvchi to‘liq funksional jarayon axborotlashgan jamiyatdagi eng mukammal ish joyini aks ettiradi. Bunday sharoitda qog‘ozsiz texnologiyalar tizimi to‘liq faoliyat ko‘rsatadi.
Axborot resurslarining ishlab chiqarish bilan bog‘liq bo‘lgan faoliyat turlarini va ushbu faoliyatni mehnat vositasi va predmetlari bilan ta’minlashni axborotlar industriyasi tarkibiga kiritish kerak. Chunki, axborot mahsulotlarini qayta ishlash vositalarining rivojlanib borish jarayoni mehnat unumdorligini bir necha barobar oshiradi hamda axborotlar sohasida band bo‘lgan mehnat resurslarining o‘sishi darajasini barqarorlashtiradi.
Elementlaming o‘zaro aloqasi va munosabatini ifodalovchi tizim tarkibini tadqiq qilish taklif qilingan tizim elementlarini sintez qilishning obyektiv asosi hisoblanadi. Har bir ish joyining elementlari aniq son bilan ifodalanishi mumkin. Ish joyi elementlari turli xil xususiyatlarga ega bo’lganligi uchun, hamda ulaming tizimga ko‘rsatayotgan ta’sir darajasini aniqlash maqsadida ulami bir xil sharoitda ko‘rib chiqish maqsadga muvofiq bo'lur edi. Buning uchun R, S, 1 ko'rsatkichlar bir xil o'lchamda yoki umuman o'lchamsiz bo’lishi kerak. Bir xil shartlarga bo’ysunish ularga bitta yagona tizim sifatida yondoshishga asos bo‘ladi. 16.1-jadvaldagi tarkiblashtirishdan kelib chiqqan holda shuni aytish joizki, ish joyining barcha tarkibiy elementlari bitta maqsad uchun xizmat qiladi, ya’ni ish joyidagi ishlab chiqarish jarayonining har qanday qismi tizimli(tartibli) asosda bajarilishini ta'minlaydi.
Tizimlashtirish asosida barcha ish joylaridagi jarayonlar to'rtta turga ajratilgan: bir bosqichli, nodavriy, davriy, uzluksiz. Axborotlashgan jamiyatdagi eng mukammal ish joyida ishlab chiqarish tarkibiy elementlari faoliyat ko’rsatishning eng muvofiqlashgan darajasiga ega bo‘ladi (24-formula).
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining mahsulot sifati darajasiga ta’sirini quyidagi omillar bilan aniqlash mumkin:

1. 
   iqtisodiy-texnik omillar:
   

- axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish darajasi ulardan foydalanilgan holda ishlab chiqilgan mahsulot hajmining umumiy ishlab chiqilgan mahsulot hajmiga nisbati bilan aniqlanadi (% hisobida);

• 
  axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining solishtirma og’irligi, ushbu tovarlar umumiy narxining boshqarish obyektidagi uskunalar umumiy narxiga nisbati bilan aniqlanadi (% hisobida);
  
• 
  kelajakda takomillashib boradigan texnologik jarayonlaming solishtirma og’irligi, ushbu texnologiyalar asosida ishlab chiqilgan mahsulot hajmining umumiy ishlab chiqilgan mahsulot hajmiga nisbati bilan aniqlanadi (% hisobida);
  
• 
  fondlaming yangilanish koeffitsiyenti, ushbu davrda kiritilgan asosiy fondlar narxining umumiy narxga nisbati orqali ifodalanadi ( % hisobida);
  

2. 
   iqtisodiy omillar;
   

Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini qo'llashning texnologik jarayoni tasnifi va tarkiblashtirish tizimi

Tarkibiy formu-

Elementlami muvofflqlashtirish

Tayanc

Elementlaming o'zaro a'zo bo‘ lishi

Elementlaming bir-birini qoplashi

lalami tu- zish tamo- yillari

Bitta element asosi- da vujudga kelishi

Ikkita ele-menl asosida vujudga kelishi

h for­mula

Yangi vujudga kelishi

Muvofiqlashish

Jami

Yangi kelishi

vujudga

Muvofiqlashish

Muvofiqlashish

Jami

Tarkibiy formulalar

P

S

I

P S

p ^——I

S I

P S -- I

P S

P *- I

S I

P S -- I

P I ^__s

P I S

P I S

P S

P I

S 1

P S I

P I S

P -- S \ I

P \ S I

P \ I S

P S \ I

P \ S \ I

Formula raqami

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

Formu- lalar guruhi

I

II

III

IV

V

VI

VII

Texno­logik ja* rayonlar turi

Bir bosqichli '

Nodavriy

Davriy

Oqimli

Texno­logik jarayon- laming o'ziga xosligi

Alohida

Funksional to'liqsiz *

To'liq

Funksional to'liqsiz

Alohida komplektda

To‘- liq

Funksional to'liqsiz

Alohida kom­plektda

Alohida komplektda

To'­liq

bu yerda: tarkibiy elementlar: P

- axborot mahsulotlarini yig’ish, saqlash, qayta ishlash va uzatish - mehnal predmeti sifatida; S - axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydala- nish jarayoni - mehnat vositasi sifatida; 1 - foydalanuvchining faoliyat ko'rsatish jarayoni - ishni bajaruvchi sifatida; Tarkibiy elementlar aloqalari : (-) vaqti-vaqti bilan, (~) davriy, (-) uzluksiz.

§ 16.2. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini ish joylarida qo'llash


в

512

16 - bob. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan ish joylarida foydalanish

• 
  yuqori sifatli mahsulotlar hajmini ko‘paytirish maqsadida axborot- kommunikatsiya texnologiyalarini sotib olish uchun ajratilgan moliyaviy xarajatlar, so‘m hisobida;
  
• 
  yuqori sifatli bo'lganligi uchun daromadlaming oldingi davrga nisbatan ko‘payish miqdori (so‘m hisobida);
  
• 
  axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini jalb etish natijasida olingan iqtisodiy samaradorlik darajasi (so‘m hisobida);
  

v) ijtimoiy-iqtisodiy omillar:

• 
  ishchilaming malakasi oshganligi darajasi, ya’ni - axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini mukammal egallash yo’lida o‘z malakasini oshirgan ishchilar sonining umumiy ishchilar soniga nisbati (% hisobida);
  
• 
  ishchining o‘rtacha oylik haqi (so‘m hisobida);
  
• 
  mahsulot sifatini oshirish natijasida olinadigan mukofotlar miqdori (so‘m hisobida).
  

Mazkur yondashishlardan 0‘zbekiston Respublikasi davlat boshqaruvi miqyosida keng foydalanilsa, quyidagi imkoniyatlarga erishish mumkin:

• 
  viloyat boshqaruvi miqyosida zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan kompleks foydalanishni ta’minlaydi. Bu esa undagi barcha boshqarish darajalarining mehnat unumdorligini yuksaltirishga katta imkon beradi;
  
• 
  korporativ axborot tizimlarini yaratish, qo‘llash va rivojlantirish yo‘lida hamda avtomatlashtirilayotgan jarayonlaming axborot va funksional modellari dasturiy-texnik asosini tashkil toptirishda katta yordam beradi;
  
• 
  davlat boshqaruvi korporativ axborot tarmoqlarining jahon axborot re- surslariga kirib borishiga imkon beradi;
  

axborot-kommunikatsiya texnologiyalari asosida viloyatning barcha boshqa- ruv darajalarida boshqaruv masalalarini to‘g‘ri va oqilona yo‘lga qo'yishda keng shart-sharoit yaratadi.
Ushbu axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanishning texnologik jarayoni tasnifi va tarkiblashtirish tizimidan nafaqat davlat boshqaruvi miqyosida, balki boshqaruv subyektlarining barcha pog'onalarida ham keng foydalanish mumkin.
O'Z-O'ZINI NAZORAT VA MUHOKAMA
QILISH UCHUN SAVOLLAR

1. 
   Avtomatlashtirilgan ish joyi deganda nimani tushunasiz ?
   
2. 
   AU tashkil qilishning kontseptual chizmasini tushuntirib bering.
   
3. 
   Qaror qabul qilishning uchta pallasini mazmunini aytib bering.
   
4. 
   ShKlar zaminida AIJni tashkil qilish nimalami ta’minlaydi ?
   
5. 
   Foydalanuvchi-menejeming AU tashkil qilishining konseptual chizmasi tushuntirib bering.
   
6. 
   Foydalanuvchilar tomonidan axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini amalga oshirish jarayonlariga nimalar kiradi ?
   
7. 
   Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari biznesining foydalanuvchilar tomonidan yo‘lga qo’yilishini tushuntirib bering.
   

8. 
   - BOB. STATISTIKANING AVTOMATLASHTIRILGAN AXBOROT TIZIMLARI VA TEXNOLOGIYALARI
   

§ 17.1. MILLIYIQTISODIYOTNI BOSHQARISH TIZIMIDA DAVLAT STATISTIKASINING VAZIFALARI, ULARNING XIZMATLARI VA TASHKIL QILINISHI
§ 17.2. AXBOROT XIZMATLARINI KO'RSATISH YO'LLARI
§ 17.3. AXBOROT-KOMMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARI ASOSIDA IQTISODIY TAHLIL VAZIFALARINI YECHISHNI TASHKIL QILISH