Vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

Obyektlar va ularning munosabatlari
Har qanday axborot tizimi bizni o‘rab turgan haqiqiy dunyoning u yoki bu tomonini, yoki bo’lmasa, ba’zida ta’kidlanganidek, muammo sohasini aks et- tirishi kerak. Biz obyektlardan tashkil topgan, bizni o‘rab turgan dunyoni idrok etamiz, ulami inson, ayrim yetarlicha barqaror xususiyatlarining yig’indisi bo‘yicha obyektlaming majmualari (sinflariga) guruhlaydi, ularga nom beradi. Masalan, real dunyoda aniq iqtisodiy tizimlar bor, ammo «umuman» iqtisodiy tizimlar yo‘q. «Iqtisodiy tizimlar» tushunchasi biror-bir ma’noda bir turli real obyektlaming butun bir sinfini ta’riflaydi.
Muammoli muhit vaqt bo‘yicha o‘zgaradi, bu obyektlaming xususiyatlarini o’zgartirishda, yangi obyektlami paydo bo‘lishi va eskilarini yo‘qolishida o‘z aksini topadi. Bu o’zgarishlar hodisalar natijasida sodir bo’ladi. Hodisalaming vaqtli izchilligi jarayonlarini tashkil qiladi.
Har kanday axborot tizimi haqiqiy mohiyat sifatida obyektning o‘zi bilan emas, balki ulami belgili aks ettirilishi — identifikatori bilan ishlaydi.




394


13 - bob. Ma’lumotlar bazalari va banklari


Belgili identifikatoming asosiy vazifasi — obyektni bir xil turdagi obyektlar guruhidan ajratib olishdir. Obyektning identifikatori, umuman aytganda, obyektning xususiyatlari yoki xuddi shu singari u yoki bu sinfga tegishliligi haqidagi hech qanday axborotlarga ega bo'lmasligi mumkin.
Masalan, 11591 — «xizmatchining tabeli raqami»— raqamli identifikator bo‘lishi mumkin. Bu identifikator xususiyatlami bayon qilmaydi, ulami qo'shimcha berishga to‘g‘ri keladi.
Obyekt obyekt haqidagi yozuvni to'liqroq bayon qiladi, u, odatda, bir obyektni bir turdagi obyektlar orasida boshqasidan farqlashga imkon beruvchi obyekt— belgining identifikatori va xususiyatlar (atributlar) identifikatorlari (miqdori)dan iborat bo‘ladi. Masalan, ba’zi bir tashkilotlar xizmat-chisi haqidagi yozuv identifikator sifatida xizmatchining tabel rakamiga va ma’lumotlaming xizmati xususiyatlarining identifikatori (miqdori) sifatida ko‘rib chiqiladigan lavozimi, ish haqi, imtiyozlar kabi elementlaridan iborat bo‘ladi.
Ta’kidlash kerakki, obyekt va xususiyatlar tushunchasi nisbiydir. Agar gap xizmatchi haqida ketayotgan bo‘lsa, unda lavozimni xizmatchining xususiyati sifatida tushunish tabiiydir. Ammo agar gap lavozim haqida, masalan, lavozimiy yo’riqnomalar haqida ketayotgan bo‘lsa, unda lavozimning o‘zi xususiyatlarga ega bo’lgan obyekt sifatida bo’ladi. Xususan, ayrim matnlarda xizmatchining tabel raqami lavozim sifatida ko‘rinishi mumkin.
Shu bois ham muammo muhitlarini axborotli aks ettirishda (13.3-rasm) obyekt va ulaming xususiyatlari emas, balki obyektning munosabatlari haqida gapirish mumkin, chunki ushbu holda yozuvdagi barcha identifikatorlami maxsus ajratilgan obyektga mo‘ljallab emas, balki simmetrik ko‘rib chiqish mumkin. Keyinroq ko‘rganimizda bu, ma’lumotlar bazasiga relyatsion nuqtai nazardan mos keladi.





13.3-rasm. Ma’lumotlar banklarida muammo muhitlaming aks ettirilishi.


Real dunyoda axborotlarni aks ettirishda obyektning munosabatlari qanday miqdoriy nisbatlarda amalga oshirilishi mumkinligi g‘oyatda muhimdir. Obyektlaming munosabatlari qanday kategoriyaga kirishini aniq his etish tegishli ma’lumotlar o’rtasidagi aloqani ehtimol bo'lgan xarakteri haqida xulosa qilishga imkon beradi. Muammo sohani axborotli aks

§ 13.2. Ma’lumotlaming avtomatlashtirilgan banklari 395 ettirishda bu tomonni qayd etish ma’lumotlar modellarining tomonlaridan birini belgilab beradi. Birgina obyektlar munosabatlarining xarakteri qotib qolgan bir narsa emasligini ta’kidlash muhimdir. U o'zgarishi munikin va~bu holda ma’lumotlar elementlari o'rtasidagi aloqalaming xarakteri ham o‘zgaradi, u ma’lumotlar bankining ham jismoniy, ham mantiqiy tuzilishiga muhim ta’sir ko'rsatishi mumkin. Ma’lumotlar o'rtasidagi aloqalar xarakterining murakkablashuvi ulami ishlab chiqish dasturlarini murakkablashtiradi.