Vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

Lokal tarmoqlar dasturiy ta’minoti
Tarmoqlaming asosiy vazifasi foydalanuvchilarga turli xil xizmatlar ko’rsatishdir. Biror xizmatni amalga oshiruvchi dasturiy ta’minot ushbu xizmat serveri hisoblanadi. Xizmat ko'rsatish va serverlarga misol tariqasida quyidagilami keltirish mumkin: faylli Server, bosmali Server, elektron pochta serveri, kommunikatsion Server. Tarmoqli dasturiy ta’minot lokal tarmoqda xizmat ko‘rsatish va ishlashning turli variantlarini amalga oshiradi.





9.12 - rasm. Yulduzsimon topologiya.




282


9 - bob. Kompyuter tarmoqlari


Bir darajali (bir rangli) tarmoqlarda barcha ShKlar teng huquqli. Ular tarmoqda alohida ish joyi sifatida ishlaydi, lekin ayni paytda har qanday tarmoq ShKning diskidan, bosish qurilmasidan hamkorlikda foydalanish, ma’lumotlami uzatish imkoniyati mavjud bo'ladi. Lokal tarmoqda keng tarqalgan ish varianti sifatida fayl-server kontsepsiyasidan foydalaniladi. U markaziy, nisbatan kuchli tarmoq ShKning dasturiy ta’minoti tomonidan amalga oshiriladi. Fayl-server tarmoq resurslarini boshqaradi va boshqa ShKlar ishchi stansiyalaridan kirish imkonini beradi. Foydalanuvchi tomonidan birgalikda foydalanish uchun taqdim etiladigan asosiy resurs bu markaziy ShKning diskli xotirasidir. Bu ShK ham fayl-server deb yuritiladi. Ishchi stansiyalar foydalanuvchining faol ishlashi uchun mo'ljallangan. Ishchi stansiya sifatida nisbatan arzón printer va hatto qattiq diskka ega bo‘lmagan ShKdan foydalanish mumkin. Dasturiy ta’minot tarmoqning barcha foydalanuvchisiga dastur va ma’lumotlami saqlash uchun fayl-serveming tashqi xotirasini, umumiy printemi taqdim etadi va ishchi stansiyalar o’rtasida axborotlar almashuvini ta’minlaydi. Fayl-serverda saqlanuvchi dasturlar va ma’lumotlar bajarish va qayta ishlash uchun ishchi stansiyaga aloqa kanali orqali uzatilishi kerak.
Tarmoq faoliyatini quvvatlovchi va tarmoq xizmatini tashkil etuvchi tarmoqning dasturiy ta’minoti tarmoqli operatsion tizimni amalga oshiradi. Tarmoq operatsion tizim tarmoq ishi uchun zarur, chunki lokal ShKlar uchun operatsion tizimlardan biri Windows, UNIX zarur.
Tarmoq operatsion tizim fayl-serverda odatdagi vazifalardan tashqari(diskka kirish, fayllarni saqlash, xotiradan foydalanish) fayl- serverdagi ma’lumotlarga ruxsatsiz kirishdan himoyalaydi va foydalanuvchi huquqlari asosida boshqaradi. Bundan tashqari operatsion tizim turli operatsion tizim o’matilishi mumkin bo’lgan barcha ishchi stansiyalar bilan ishlashni ta’minlaydi.
§ 9.3. GLOBAL KOMPYUTER TARMOQLARI
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari va zamonaviy texnika yutuqlari bilan o‘zaro almashish ehtiyoji global kompyuter tarmoqlarini mamlakatlararo hamkorlik dasturini amalga oshirishning ajralmas qismi qilib qo^ydi. Ilmiy va maorif maqsadlari va biznes uchun ko‘plab kompyuter tarmoqlari tashkil etilgan. Ko‘plab tarmoqlami birlashtira oluvchi va dunyo hamjamiyatiga kirish imkonini beruvchi tarmoq — bu Internet. Internet foydalanuvchiga cheksiz axborot resurslarini taqdim etadi. Ushbu resurslarga kirish uchun mos keluvchi amaliy dasturiy ta’minotidan foydalanish kerak. Do’stona grafik interfeys Internet xizmatidan har bir kishining foydalana olishi uchun imkoniyat yaratadi. Bunday dasturlaming ko‘pi foydalanuvchi uchun qulay bo‘lgan Windows ОТ muhitida ishlaydi. Grafik interfeysli dasturlar muhim xususiyatlarga ega: ular foydalanuvchidan barcha tizimli arxitekturani bekitadi va har qanday ShK platformasida saqlanadigan ma’lumotlar bilan ishlash imkonini beradi.




§ 9.3. Global kompyuter tarmoqlari


283