|
Ekspert — bu aniq muammoli sohada samarali qarorlami topa oluvchi mutaxassisdir.
Bilimlarni bilish bloki bilimlar bazasining jamlanishi, bilimlar va ma’lumotlarning zamonaviylashtirish bosqichini aks ettiradi. Bilimlar bazasi malakali mutaxassisning fikrlash darajasidagi yuqori sifatli tajribadan foydalanish imkoniyatini aks ettiradi. U ekspert tizimini biznes va buyurtmachining zaruriyatlariga muvofiq ravishda rentabelli qiladi.
Mantiqiy xulosalar bloki qoidalarning dalillar bilan taqqoslanishini amalga oshirib, xulosalar zanjirini yaratadi. Ishonchsiz ma’lumotlar bilan ishlashda noaniq mantiq, ishonchlilikning kuchsiz koeffitsiyentlari, ishonch o’lchovlarining past darajasi va hokazolar shakllantiriladi.
Tushuntirish bloki foydalanuvchi tomonidan bilimlar bazasidan foydalanish texnologiyasida anima uchun?» savoliga javob berish imkoniyatiga ega, u
658
22 - bob. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining istiqbolli yo'nalishlari
yoki bu xulosalarga olib keluvchi qadamlaming bilimlar jamlanishi sur’ati bilan belgilanadi.
Inson faoliyatining kasbiy jihatdan shakllantirilishi, demakki, ShK asosida avtomatlashtirilishi mumkin boTgan sohasi, bu, inson tomonidan jamlangan bilimlaming bir qismidir. Jamlangan bilimlar tarkibidagi katta qatlamni yakka tartibda jamlanuvchi begonalashtirilmaydigan bilimlar tashkil qiladi. An’anaviy uzatilishi mumkin bo‘lgan bilimlar kichikroq hajmni tashkil qiladi. Va nihoyat, barcha qolgan bilimlaming umumiy hajmidagi zo‘rg‘a farqlanadiganlari — bu, bilimlami shakllatirishdir.
Bilimlami tarkiblashtirish yoki shaklga tushirish ulami tatbiq etishning turli usullariga asoslangan. Zamonaviy tizimlarda eng ommaviy usul dalillar va qoidalardan foydalanishdir. Ular ba’zi bir muammo sohada jarayonlami bayon qilishning tabiiy usulini ta’minlaydi.
Qoidalar, tavsiya, ko‘rsatmalar strategiyalarini taqdim etishning rasmiy usulini ta’minlaydi, ular muammo bilimlami ushbu sohadagi vazifalami yechish bo’yicha ishlash yillari ichida jamlangan tajribali (empirik) assotsiatsiyalardan vujudga kelgan hollarda ham to‘g‘ri keladi. Qoidalar ko’pincha «Agar... shunda...» yo‘nalishida bo'ladi.
Bilimlar bazasida muammo sohani bayon qilish bilimlami taqdim etish va tashkil qilish, vazifalami shakllantirish, qayta shakllantirish va yechish usullarini ishlab chiqishni ko‘zda tutadi. Muammo soha tushunchasi alomatlar yordamida taqdim etiladi. Masalan, bank tizimi uchun bu mijoz, fond vositasi, operatsiya, vazifa boTishi mumkin. Alomatli tushunchalar o‘rtasidagi munosabat aniqlanadi, tushunchalar bilan manipulyatsiya qilish uchun turli xildagi (mantiqiy yoki tajriba natijasida olingan) strategiyalar qo‘llani-ladi. Bilimlami taqdim etish, ulami turkumlashtirish tushunchalarini, murakkab, oddiy bo'lmagan vazifalami tanlashni ko‘zda tutadi. Shuning uchun ham bilimlar bazasidagi qoidalari yoki murakkab yoki ko‘p hajmli bo'ladi
Bilimlar bazalari tamoyillarining rivojlanishi sun’iy aql tizimi sohalaridagi tadqiqotlar va yutuqlarga bog'liq. Bilimlar bazalarini qo’llash sohalari va ular asosidagi tizimlar kengayadi. Bilimlar bazalarining butun bir spektri portativ tizimlar uchun hajmi bo‘yicha kichikdan tortib to murakkab va qimmatbaho AATdan foydalanuvchi kasb egalari uchun mo‘ljallangan qudratga ega holda yaratiladi. Bilimlaming juda katta bazalari markazlashtirilgan saqlash joylarida saqlanadi, foydalanuvchi tomonidan ularga kirish turli tizimlar, darajalar, ko‘lamlaming tarmog’i orqali amalga oshiriladi. Bilimlar bazalarini ishlab chiqishdagi muvaffaqiyatlar, ularga ommaviy foydalanuvchi kirishini osonlashtiradi, bu ulami faol tijorat mahsuloti sifatida paydo boTishiga yordam beradi.
§ 22.2. EKSPERT TIZIMLARI
Yangi asr boshiga kelib sun’iy bilim (SB) bo‘yicha tadqiqotlar doirasida mustaqil yo‘nalish — ekspert tizimlar (ET) yoki bilimlar injeneriyasi shakllandi. Bu yo’nalishning vazifasiga kishilar ekspertlar uchun qiyin boTgan vazifalami yechish uchun bilimlar va xulosalar tadbirlaridan foydalanuvchi dasturlami tadqiqot qilish va ishlab chiqarish kiradi. ET
§ 22.2. Ekspert tizimlari
659
umumiy belgilanishdagi SB tizimlariga kirishi mumkin, ular nafaqat berilgan tadbirlami bajaradi, balki izlanish usullari asosida yangi, aniq vazifalami hal qilish tadbirlarini belgilaydi va foydalanadi.
ETga foydalanuvchilaming juda katta qiziqishi, hech bo‘lmaganda uch sababdan kelib chiqqan. Birinchidan, ular shakllantirilmagan muammo sohalarda vazifalaming keng doirasini yechimga, yaqin vaqtlargacha hisoblash texnikasi uchun kam kiriladigan deb hisoblangan qo'llanishlarga qaratiladi. Ikkinchidan, ЭТ yordamida dasturlashni bilmaydigan mutaxassislar o’zlarini qiziqtirgan dasturlami mustaqil ishlab chiqishlari mumkin, bu axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish sohasini keskin kengaytirishga imkon beradi. Uchinchidan, ET amaliy vazifalami hal qilishda ular bilan qurollanmagan kishilar-ekspertlar imkoniyatlaridan qolishmaydigan, ba’zida esa ustunlik qiluvchi natijalarga erishadilar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
