Vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

Islom Karimov


§ 22.1. BILIMLAR BAZASI
Iqtisodiy faoliyatni boshqarishning AATexni axborotli ta’minlashda sun’iy aql sohasining qo‘llanishi katta qiziqish uyg'otadi. Bu sohadagi yutuqlami amalga oshirishning shakllaridan biri ekspertli tizimlami yuqori malakali mutaxassislar, ekspertlar bilimlarini tizimli jamlash, umumlashtirish, tahlil qilish va baholashga asoslangan maxsus kompyuter tizimlarini yaratishdan iboratdir. Ekspertli tizimda bilimlar bazasidan foydalaniladi, unda aniq muammo soha haqidagi bilimlar beriladi.
Bilimlar bazasi — bu, ma’lum bir muammo sohasida murakkab vazifalaming yechimini topish uchun tahlil va xulosalami yaratuvchi modellar, qoidalar va omillar (ma’lumotlar)ning majmuidir.
Axborot ta’minotining alohida, yaxlit tuzilishi ko'rinishidan ajratilgan va tashkil qilingan muammo soha haqidagi bilimlar oshkora bo‘ladi va bilimlaming boshqa turlaridan, masalan umumiy bilimlardan ajratiladi. Ma’lumotlar bazasi shunchaki rasmiy (matematik) mantiq asosida, balki tajriba, dalillar, evristikalar asosida ham mulohazalami bajarishga imkon beradi, ya’ni ular inson mantiqiga yaqinlashtirilgandir.
Sun’iy aql sohasidagi ishlab chiqishlar murakkab, oddiy bo’lmagan vazifalarni yechish uchun ba’zi bir tor muammo soha haqidagi yuqori malakali maxsus bilimlardan katta hajmlarda foydalanish maqsadga egadir.
Ma’lumotlar bazasi ekspert tizimining asosi bo’ladi, u uni qurish jarayonlarida jamlanadi. Bilimlar fikrlash va vazifalarni yechishning yaqqol usulini qurishga imkon beruvchi oshkora ko’rinishda aks ettiriladi va qarorlar qabul qilishni soddalashtiruvchi sifatida tashkil qilingan. Ekspert tizimining xabardorligini asoslovchi bilimlar bazasi muassasa, bo‘lim mutaxassislari bilimlari va mutaxassislar guruhlari tajribasini o‘zida jamlaydi hamda institutsional bilimlar (malakali, yangilayotgan strategiyalar, usullar, qarorlaming yig‘indisi)dan iborat bo’ladi (22.1-rasm).
Bilimlar va ish qoidalarini har xil nuqtai nazarlarda ko’rib chiqish mumkin:

• 
  chuqur va sayoz;
  
• 
  sifatli va miqdoriy;
  
• 
  tarkibiy;
  
• 
  aniq va umumiy;
  
• 
  bayon qilinuvchi va ko'rsatma beruvchilar.
  

§ 22.1. Bilimlar bazasi


657


Ma’lumotlar bazasining mazmuni foydalanuvchi tomonidan samarali boshqaruv qarorlarini olish uchun tatbiq etiladigan tuzilish va uning faoliyat yuritishi tarzida 22.2-rasmda berilgan.





22.2 - rasm. Ma'lumotlar bazasidan foydalanish texnologiyasi.