MBni ishlab chiqaruvchilar — axborotlami yig‘ish va ulami mashina o’qiydigan shaklga ko’chirishni amalga oshiruvchi tashkilotlar;
Interaktiv xizmatlar—MBga interaktiv usulda kirishni amalga oshiruvchi, ya’ni axborot mahsulotlari va xizmatlarini ishlab chiqaruvchi va foydalanuvchi. hamda interaktiv xizmatlar bozorining asosiy elementi bo’luvchi tashkilotlar; telekommunikatsion xizmatlar;
foydalanuvchilar yakuniy va oraliq foydalanuvchilarga yoki o‘z mijoz- lariga axborot qidirish bo’yicha xizmatlar ko’rsatuvchi vositalarga bo'linadilar. Keyingilarga kutubxonalar, umumiy foydalaniladitan axborot markazlari hamda mijozlarga pulli xizmatlar ko’rsatuvchi brokerlar-mutaxassislar, kasb egalari kiradi.
Umuman mamlakatimizning interaktiv xizmatlarining rivojlanishidagi qulay tendensiyalarini oldindan aytish mumkin. Hozirgi vaqtda telekommuni- katsiyalami rivojlantirish bo‘yicha faol harakatlar qilinmoqda, ShKning ma’lumotlami uzatish tarmoqlariga kirishga ega mamlakatimiz tashkilotla- rining soni o‘smoqda. Bozorning shakllanishi tezkor ma’lumotlarga, hammadan ham ishga doir xarakterdagi talabning o'sishiga ko’maklashadi, uning jahon iqtisodiyotiga integratsiyalashuvi esa — 0‘zbekistonning axborot sanoatini xalqaro axborotlar hamjamiyatiga mamlakatimiz foydalanuvchilarini ham xorijiy resurslarga jalb qilish, ham mamlakatimizning ya’ni axborot mahsulotlari va xizmatlarining xorijiy bozorga chiqishini rag’batlantiradi.
i; 20.4. Axborotlami tijoratli tarqatish sanoati va texnologiyalari
623
Axborot marketingini tashkil qilish Axborot faoliyatining tijoratlashgani sari unga ishlab chiqarishning, boshqarishning bozor tamoyillari sifatida marketingning umumiy tamoyillari asoslana boshlandi, bunda xo‘jalik qarorlarini qabul qilishning asosida bozor axborotlari yotadi, qarorlaming asoslanganligi esa tovarlaming sotilishi bilan tekshiriladi. Buning natijasida axborot marketingi vujudga keladi. Ko’pincha «axborot marketingi» atamasi ikki xil ma’noda qo’llaniladi. Bir tomondan, u axborotlami tijorat tamoyili asosida tarqatish bo‘yicha marketing tamoyillaridan foydalanishni bildiradi. Boshqa tomondan esa ular ostida ba’zida foydalanuvchilar tomonidan, axborotlami tijoratli tarqatish bilan shug‘ullanuvchi tash-kilotlaming o‘zlari tomonidan shaxsiy mahsulotlarini yaratishda va bozorda o’tkaziladigan marketing ishlarining axborot ta’minoti tushuniladi. Axborot marketingi ikkita turli nuqtai nazarlari o‘rtasida umumiyligi bor. Axborot mahsulotlari va xizmatlarini tanlashda foydalanuvchi mohiyati bo’yicha marketingning axborot mahsulotlari va xizmatlarini ishlab chiqaruvchisi kabi usullarini foydalanishi kerak. Ammo ko’pincha u ushbu sohada etarlicha ko‘nikmalar va bilimlarga ega bo‘lmaydi. Shuning uchun ham axborot marketingining tamoyillari va qurollarini foydalanuvchilarga yetkazib berish axborot mahsulotlari va xizmatlarini ishlab chiqaruvchilaming umumiy vazifasi bo‘ladi, chunki u malakali va axborot madaniyatini, ya’ni, talabni ham o‘sishiga ko‘maklashadi. Bozor tamoyili sifatida axborot marketingining asosiy tamoyillari quyidagilardan iborat: bozomi, talabni, iste’molchilaming didlari va istaklarini sinchiklab, har tomonlama o‘rganish va tahlil qilish; axborot mahsulotlari va xizmatlarining xususiyatlarini axborot bozorining talablariga moslashtirish; firmalar axborot mahsulotlari va xizmatlarini ishlab chiqaruvchilar manfaatlarida bozor va talabga ta’sir ko‘rsatish. Bozomi kompleks o‘rganish va uning asosida belgilangan davr uchun bozor strategiyasi va taktikasini ishlab chiqish marketing dasturida — firma bo’lin- malaridan har birining faoliyatini tartibga soluvchi, hamda ulaming yagona maqsadga erishishdagi harakatlarini muvofiqlashtiruvchi asosiy hujjatda aniq gavdalanadi. Axborot marketingining asosiy elementlari quyidagilardan iborat:
axborot bozorini tahlil qilish;
axborot mahsulotlari va xizmatlaming narxlarini shakllantirish;
axborot mahsulotlari va xizmatlarini ishlab chiqaruvchilar va ulaming foydalanuvchilari o’rtasida o‘zaro munosabatlami o‘matish;
reklama-targ‘ibot tadbirlami.
Axborot marketingining tuzilishi marketingning umumiy tamoyillarini axborot mahsulotlari va xizmatlari sohasida yoyilishining to‘g‘ridan to‘g‘ri natijasi bo’ladi. Dastumi aniq amalga oshirilishiga bu sohaning xususiyatlari ta’sir qiladi.
624
20 - bob. Marketing faoliyatida avtomatlashtirilgan axborot tizimlari
