Vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

Korxona marketnng axborot tizimlarida kommunikatsion jarayonlar
Marketing faoliyatining kommunikatsion jarayonlari (KJ), uning alohida obyektlari o’rtasida axborotlar almashuvida namoyon bo‘lib, korxona MAT axborot jarayonlarining barcha bosqichlariga kirib boradi. Uning ahamiyati va xususiyatlari axborotlarni yig’ish, ro’yxatga olish va uzatish hamda korxonaning bozor va ishlab chiqarish jarayonini tartibga solishdagi teskari aloqa vazifasini amalga oshirishda eng ko‘p darajada namoyon bo’ladi.
Birlamchi ma’lumotlaming manbalari, KJni amalga oshirishning usullari, texnologiyalari va texnikasini ta’minlashga quyidagi omillar ta’sir ko’rsatadi:




602


20 - bob. Marketing faoliyatida avtomatlashtirilgan axborot tizimlari

• 
  korxona marketing boshqaruvining oldiga qo'yilgan maqsadlar;
  
• 
  tadqiqot qilinayotgan muhitning axborot tizimining xususiyatlari.
  

Ta’kidlanganidek, marketing tadkiqotlarining axborot bazasi uchta tashkil qiluvchilar: tovarlar va xizmatlar bozori; ishlab chiqarish sohasi va tashql makromuhit asosida shakllanadi. Bu manbalardan har biri axborotlarning boshqalardan farqlanuvchi, shaxsiy tizimi bilan ta’riflanadi:

• 
  tadqiqotlarni o'tkazishning qiymati va bu maqsadlarga ajratilgan mablag‘lar;
  
• 
  tadqiqotlarni o'tkazishda tajribali va tegishli malakaga ega mutaxassis-lami jalb etish;
  
• 
  bozor infratuzilmasidan rivojlanganlik darajasi;
  
• 
  hisoblash texnikasi vositalari va boshqa maxsus uskunalaming mav- judligi;
  
• 
  tadqiqot natijalarining obyektivligi va maxfiyligini ta’minlash zarurligi.
  

Bozor va tashqi makromuhit haqidagi birlamchi ma’lumotlaming quyidagi manbalari mavjud:

1. 
   Doimo tanlanmaydigan ta ’sirning kommunikatsion kanallari tomo­nidan taqdim etilgan umumiy marketing axborotiarining manbalari:
   

1. 
   umumiy iqtisodiy yo‘nalishdagi davriy bosma nashrlar;
   
2. 
   ommaviy axborot vositalarining texnik kanallari (televideniye, radio);
   

v) ommaviy xarakterdaga reklama faoliyati.
Hodisaviy tanlanmagan ta’sir kommunikatsion kanallariga quyidagilar kiradi:

1. 
   ko‘rgazmalar, majlislar, anjumanlar, tadqiqotlar, ochiq eshiklar kunlari;
   
2. 
   chiqarilayotgan qonunlar va hujjatlar;
   

v) davlat siyosiy va jamoat arboblarining chiqishlari.

2. 
   Tanlangan ta’sirning kommunikatsion kanallari tomonidan taqdim etiluvchi sohaviy marketing axborotiarining manbalari:
   

1. 
   korxonalaming nashr qilinayotgan buxgalteriya va moliyaviy hisobotlari;
   
2. 
   korxona va firmalar rahbarlarining hissadorlar majlislardagi hisobotlari;
   

v) ishlab chiqarish bo‘yicha bosma nashrlar;
g) tovarlaming imkoniyatlarini namoyish qilish;

4. 
   ixtisoslashtirilgan firmalar tomonidan bosma mahsulot yoki axborotlarning mashinada o'qiladigan manbalari ko‘rinishida tarqatiladigan iqtisodiy xarakterdagi ma’lumotlar;
   
5. 
   ma’lumotlaming tijorat bazalari va banklari.
   

Auditoriyadagi shaxslar guruhini bir-birlari bilan telefon yoki faks aloqa orqali, televideniye yordamida bevosita muloqotini ko‘zda tutuvchi shaxsiy kommunikatsion kanallari ham manbalaming ushbu guruhiga kiradi. Kommunikatsiyaning bu turi shaxsiy fikmi aks ettirish va teskari aloqani o'matish uchun hech qanday o‘rin qoldirmasligi sababli samaralidir.




§20.1. Marketing faoliyatining axborot va kommunikatsion ta'minlanishi


603


Shaxsiy kommunikatsiya kanallarini ishtirok etayotgan kategoriyalariga ko‘ra quyidagilarga ajratish mumkin:

• 
  izohlovchi, tashviqot qiluvchi, unda iste’molchilarning maqsadiy guruhlari bilan aloqaga kiruvchi ishlab chiqaruvchi korxonalaming rahbar, mutaxassis va marketologlari ishtirok etadilar;
  
• 
  ekspertli — baholovchi, unda asosiy roi ishlab chiqarilgan mahsulotga xolis baho beruvchi mustaqil ekspertlarga ajratiladi.
  

Shaxsiy ta’sir xarid qilinishi oshirilgan xavf-xatar bilan bog’liq yuqori qiymatga ega texnik murakkab tovarlaming iste’molchilari muhitida katta salmoqqa ega. Ko‘pchilik hollarda tovami xarid qilishda hal qiluvchi rolni obro‘li shaxsning fikri o‘ynaydi.

1. 
   Maqsadi aniq marketing vazifasi bilan bog'liq bo'lgan qo‘shimcha axborotlarni yig^lish bo^llgan maxsus marketing tadqiqotlarini o‘tkazish natijasida shakllanadigan manbalar.
   

Maxsus tadqiqotlar yoki shaxsiy marketing xizmatini kuchi bilan, yoki shunday turdagi ishlami bajarishga ixtisoslashayotgan firma yordamida amalga oshiriladi. Tadqiqotlaming usullari sifatida kuzatish tajriba va so‘rovlardan foydalaniladi, kuzatishda qayd daftarlari yoki qayd etish kartalarida tadqiqot qilinayotgan obyekt yoki hodisaga tegishli barcha dalillar qayd etiladi. Kuzatish jarayonlari tugashi bilan ma’lumotlar umumlashtiriladi, tizimlashtiriladi va vazifalarni yechishda qo‘shimcha ma’lumotlar sifatida foydalaniladi. Tajribada obyektlaming ayrim taqqoslanayotgan guruhlari uchun ta’siming tekshirilayotgan omillariga ko’ra har xil sharoitlar yaratiladi. Tahlil qilish va tanlash yo‘li bilan faqat ahamiyatli omillar qoldiriladi, shunday qilib sabab- natija bog‘liqligi belgilanadi. So‘rov usuli maqsadiy bozoming iste’molchilari belgilangan tovarlarni tanlashda, xizmat ko‘rsatishning turli shakllarini baholashda, aniq firmalaming mahsulotlarini xarid qilishda yo‘naltirilgan afzalliklar tizimini aniqlashga imkon beradi. Ko’proq so‘rov usuli anketani to’ldirish yoki intervyu usuli bilan amalga oshiriladi. KJ aylanib yuruvchi marketing axborotlari uchun birlamchi ma’lumotlami taqdim etishning turli- tuman shakllarini mavjudligiga xosdir. Vazifalarni yechish bilan bog’liq ma’lumotlami ishlab chiqishdan oldin birlamchi marketing axborotlarini tasniflash, kodlashtirish, bir shaklga keltirish va standartlashtirishni amalga oshirish talab qilinadi.
Shuni ta’kidlash kerakki, hozirgi vaqtda korxonalarda marketingni boshqarish bo’yicha ma’lumotlami ishlab chiqishning avtomatlashtirilgan tizimi mavjud bo’lmagan hollarda ham, axborotlarni tasniflash, bir shaklga keltirish va standartlashtirishni talab qiluvchi sotish bozori, ishlab chiquvchilar, mahsulotlar bo’yicha kartotekalar, kataloglar, ma’lumotnomalami olib borish kabi vazifalar ShKning eng oddiy vositalaridan foydalanish bilan bajariladi. 1IIK dasturiy ta’minotining aslahaviy vositalarini rivojlanganligi alohida harakatlar va vaqtning xarajatlarsiz sanab o’tilgan vazifalarini yechish jarayonlarini avtomatlash-tirishga imkon beradi.




604


20 - bob. Marketing faoliyatida avtomatlashtirilgan axborot tizimlari


Birlamchi marketing ma’lumotlarini taqdim etishning shakllari orasida quyidagilami ajratish mumkin: matnli, jadvalli, materialli, grafik hamda Statistik dinamik qatorlar ko'rinishidagi raqamlt