Vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

Ikkinchi avlod EHMlar yarimo’tkazgichlarga asoslanib, XX asming 50-yillari oxiri va 60-yillar boshlarida yaratilgan.
Mazkur EHMlar avlodi markazlashmagan holda kirish-chiqishni boshqaruv xususiyatiga ega bo‘ldi. Bu turli tashqi qurilmalaming markaziy protsessorga osongina ulanish imkoniyatini berdi. Kirish-chiqish qurilmasini to'plami ko'paydi, tashqi hajmda qurilmasining hajmi kengaydi. Dasturiy ta’minot sezilarli darajada kengaydi. Uning tarkibiga algoritmik tilli translyatorlar, operatsion tizimlari kira bordi. Ayni paytda bir dasturli EHMlar bilan birga ikki dasturli EHMlar ham paydo bo‘Idi. Ular bitta protsessor bilan mashinalar asosiy qurilmalarining parallel ishlashini tashkil etish hisobiga bir nechta dasturlami birgalikda amalga oshirish imkonini beradi.
EHMlaraing ikkinchi avlodi nafaqat muxandislik va ilmiy vazifalami, shuningdek, keladigan hamda chiqadigan katta hajmdagi axborotlari bilan farqlanuvchi iqtisodiy, axborot masalalarini hal etishda ham qo‘llanila boshlandi. Ulaming nisbatan takomillashgan element bazasi sezilarli darajada protsessoming tezroq harakatlanishiga va xotira hajmini oshirishga, EHM 0‘lchami qisqarib energiya sarfning kamayishiga imkon berdi. Bunga ko‘p darajada axborotlami bosib chiqarish montajining qo‘llanishi sabab bo'ldi.
EHMlar uchinchi avlodi 60-yillar oxiri va 70-yillar boshlarida paydo bo’ldi. Ushbu mashinalar integral holda ishlaydigan yarim o‘tkazgichlar asosiga qurilgan. Integral sxema ancha murakkab tranzistorli sxemaga mos tugallangan mantiqiy funksional bloklami ifodalaydi. Ushbu sxemalaming qo’llanilishi EHMlar o’lchamining keskin qisqarishiga, ishonchliligi unumdorligining oshishiga olib keldi. Bunga ko‘p qatlamli pechat qilish montajining qo’llanishi ko‘mak berdi.
Ayni turdagi EHMlar mashinalar tuzilmasining nomarkazlashuv tendensiyasi davom etishiga olib keldi. Shundan keyin bir necha, jumladan ixtisoslashgan protsessorli hisoblash tizimlari keng qo'llanila boshlandi. Tashqi qurilmalar nomenklaturasi o'zgardi. Ularning tarkibida asosiy o'rinni terminal va terminal stansiyalar, katta hajmni sig‘dira oladigan magnitli disklar egallaydi.
Ta’kidlash joizki, bu davrda EHMning mantiqiy tuzilmasi bilan bog'liq bo'lgan tavsiflar majmuini anglatuvchi EHM «arxitekturasi» atamasi joriy etildi. «Arxitektura» tushunchasiga EHM elementlari(apparatura va dasturiy ta’minot), foydalanuvchi nuqtai nazaridan EHM xususiyatini belgilovchi elementlar o’rtasidagi aloqa va o’zaro harakatlar tamoyillari kiradi. Uchinchi avlod EHMda ilk bor EHMlar oilasini yaratishga nisbatan arxitektura jihatdan yagona yondashuv qo’llanilgan. Bunday yondoshuv birinchi galda bir oila tarkibiga kiruvchi EHM modellarining yagona konstraktorlik-texnologik bazasi va dasturiy muvofiqligini anglatadi.




378


12 - bob. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining tasniflanishi


Dasturiy ta’minot va birinchi galda operatsion tizimlaming roli kuchaydi. Operatsion tizimlarining rivojlanishi mashinalaming turli rejimda paketlami qayta ishlash, vaqtni bo‘lish, so‘rov-javob rejimi ishlarini boshqarishni ta’minladi. Aytish joizki, dasturiy ta’minot qiymati tufayli apparaturalar narxi oshdi.
Ushbu avlod mashinalarida ularga uzoq masofada bo‘lgan abonentlaming bevosita kira olish imkoniyati kengaydi. Abonentlaming EHMlar bilan muloqati mashina-axborot aloqa kanallari (telegraf, telefon, radioaloqa va hokazo) bilan bog‘liq abonent punktlarining rivojlangan tarmog¹ i hisobiga amalga oshiriladi.
EHMdan foydalanish sohalari ancha kengaydi. Masalan, samarali ishlash nuqtai nazaridan mumkin bo‘lmagan vazifalar borasidagi cheklashlar deyarli yo‘q bo‘ldi. Ulardan foydalanuvchilar o‘rtasida vaqtni avtomat ravishda aniqlash rejimidagina emas, boshqaruvchi tizim tarkibida vaqtning aniq bir ko‘lamida ham ishlashga qodir universal mashinalar sifatida foydalanila boshlandi.