Вазирлиги Самарқанд иқтисодиѐт ва сервис институти

 
2.Бозор 
тараккиѐти 
боскичларига 
кўра 
баҳо 
шаклланишининг хусусиятлари 
 
Нарх – бу мураккаб иқтисодий категориядир. Иқтисодиѐтни 
ривожлантириш боскичларида барча иқтисодий муносабатларга оид муаммолар 
нархга келиб такалади. Мисол учун ишлаб чиқариш, маҳсулот, реализацияси, 
қийматнинг шаклланиши, ЯИМ ва миллий даромаднинг тақсимланиши. Аммо 
барча муаммоларни хал этилишида нарх назариясининг шаклланиши ва 
ривожланиши муҳим рол уйнайди. Ҳозирги кунга кадар нархнинг икки 
назарияси шакллантирилган. Биринчи назария тарафдорларининг фикрига кўра 
товарнинг нархи, ўзида унинг қийматини ифодалайди. 
Иккинчи назария тарафдорлари эса нарх бу харидорнинг товар учун 
берган пули ҳисобланади деб эътироф этишади. Шундан келиб чиккан ҳолда, 
улар нарх бу товар қийматининг пулдаги ифодасидир. Нархдан фарқли 
равишда нархлаштириш товар ва хизматларга нисбатан нархнинг шаклланиш 
жараѐнини ўзида акс эттиради. Бу жараѐн ўз навбатида икки тизимдан ташкил 
топади, деб фикр хам беришадилар, яъни: 

марказлаштирилган – давлат органлари томонидан нархнинг 
шакллантирилиши. Бунда ишлаб чиқариш харажатлари ва муомала 
харажатлари асос бўлиб хизмат килади; 

бозор – талаб ва таклифнинг ўзаро муносабати доирасида 
шаклланиши чикади, яъни, бу икки тизим таъсирида ўзига хос савол юзага 
келиб товар нархининг ҳажми нима билан белгиланади? Ушбу савол иқтисодий 
назариянинг энг мукаммал ва долзарб муаммосидан бири бўлиб ҳисобланади 
ҳамда ушбу савол юзасидан тортишувлар ҳозирги кунда хам давом этиб 
келмокда. 

Умуман нарх назарияси капитализм ривожининг бошлангич 
даврига тўғри келади. Бу даврда асосан нархнинг харажат назарияси (Адам 
Смит Вильям Гетте ва Давид Рикардолар) олга сурилган. Бу назарияга асосан 
товарнинг қиймати шу товарни ишлаб чиқариш учун кетган зарурий меҳнат 
миқдори билан аникланади. бошқа назариячилар (К.Маркс) эса товар – қиймат 
ва нархга эга деб фикр билдирганлар.