|
Foiz stavkalari uy ho`jaliklarijamg`armasiga qanday ta'sir ko`rsatadi?
Har bir kishi bugun qancha iste’mol qilishi vakelajakuchun qancha jamg`arishi kerakligi to`g`risidagi muhim qarorgaduch keladi. Biz odamlar bu qarorni qanday qabul qilishlarivajamg`arma miqdori oladigan foiz stavkasiga bog'liqligin iiste'molchi tanlovi nazariyasi foydalanib tahlil qilishingiz mumkin.
Nafaqani rejalashtirayotgan Sam duch kelgan qarorni ko`rib chiqaylik. Murakkablashtirmasdan Sem hayotini ikki davrga ajratamiz. Birinchi davrida, Sam yosh va ishlayapti. Ikkinchi davrda, u eski va nafaqaga chiqqan bo`ladi. Yosh Sam$ 100,000 daromad oladi. U bu daromadinijoriy iste'mol va jamg`armaga ajratadi.U qariganda jamg`armasini iste'mol qiladi foiz, shu jumladan, omonatdan olgan foizlarni ham.
Foiz stavkasi 10 foizni tashkil etadi deylik. So`ngra Sam jamg`armasining har bir dollar uchun qariganda u $ 1.10 iste'mol qilishi mumkin. Biz “yoshlikdagi iste'mol” va “qarilikdagi iste’mol” ni tanlashi kerak bo`lgan ikki Tovar sifatida ko`rishimiz mumkin. Foiz stavkasi bu ikki tovarning narxini belgilaydi.
15-rasm Semning byudjet sig`imini ko`rsatadi. U hech narsa jamg`armasa,u yoshligida100,000 $iste'mol qiladi va qariganda hech narsa iste'mol qilmaydi. U hammasini jamg`arsa,yoshligida hech narsa vaqariganda $ 110.000 iste'mol qiladi. Byudjet sig`imi bu barcha oraliq imkoniyatlarini ko`rsatadi.
15-rasm ikki davrda befarqlik egri chizig`idan foydalanib iste'molga Semning afzalliklarini ko`rsatadi. Sam har ikki davrda ko`proq iste'molni afzal ko`rgani uchun u yuqori befarqlik chiziqlaridagi nuqtalarni afzal ko`radi. Berilgan afzalliklaridan Sam iste'molning optimal kombinatsiyasini tanlab byudjet sig`imi
eng yuqori befarqlik egri chizig`idagi nuqtani tanlaydi. Bu optimumda, Sam yoshligida $ 50,000 iste'mol qiladi va keksaligida 55000 $ iste’mol qiladi.
Endi foiz stavkasi 10 foizdan 20 foizga oshganda nima sodirbo`lishini ko`rib chiqamiz. 16-rasm ikki mumkin natijalarini ko`rsatadi. Har ikki holatda ham byudjet sig`imi tashqariga siljiydi va tik bo`ladi. Yangi yuqori foiz stavkasida Sam yoshligida voz kechgan iste'mol har bir dollar uchun qariganida ko`proq iste'mol oladi.
Ikkala qism Semning turli afzalliklari bergan natijalarini ko`rsatadi. Har ikki holatda ham, qariganda iste'mol oshadi. Hali foiz stavkasi o`zgarishiga yoshlikdagi iste'molning javobi ikki holda farq qiladi. (a)qismda Sam yoshligidayuqori foiz stavkasiga javobankam iste'mol qiladi. (b)qismda Sem yoshligidako`p iste’mol bilan javob beradi.
Semning jamg`armasi yoshlikdagi daromadi minus yoshlik-dagi iste'mol miqdori orqali hisoblanadi. (a)qismdafoiz stavkasi oshsa yoshlikdagi iste'mol tushadi shuning uchun jamg`arma ko`tarilishi kerak. (b)qismda Sam yoshligida ko`piste’mol qiladi, shuning uchun jamg`armatushadi.
(b)qismda ko`rsatilgan holda dastlab g'alati tuyulishi mumkin: Sam jamg`armadan keladigan daromadning oshishi hisobigakam jamg`aradi. Biroq, bu tuyulishi mumkin bo`lganidek o`zgacha holat emas. Biz buni yuqori foiz stavkasiga daromad va almashtirish ta’sirlari deb olgan holda uni tushunishimiz mumkin.
Birinchi bo`lib almashtirish ta'sir ko`rib chiqaylik. Foiz stavka-si oshsa, yosh bo`lgandagi iste'molga nisbatan qarigandagi iste'mol arzonroq bo`ladi. Shuning uchun, almashtirish ta'siri Samni yoshlik-da kamroq iste'mol qilib, qariganda ko`proq iste’mol qilishga undaydi. Boshqa so`zlar bilan aytganda, almashtirish ta'siri Samni ko`proq jamg`arishga undaydi.
Endi daromad ta'sirini ko`ramiz. Foizstavkasi ko`tariladigan bo`lsa, Sam yuqoriroq befarqlik egri chizig`ini tanlaydi. U oldingiga qaraganda endi yaxshiroqdir. Modomiki har ikki davrda ham iste'mol normal tovarlar iborat bo`lar ekan, uningfarovonlikning bu ortishidan foydalanish istagi ikki davrda yuqoriroq iste'moldan bahramand etadi. Boshqa so`zlar bilan aytganda,daromad ta'siri kamroq jamg`arishga undaydi.
Natija daromad va almashtirish ta'siriga bog'liq. Agar yuqori foiz stavkasining almashtirish ta'siridaromad ta'siridan kattaroq bo`lsa, Sam ko`proq jamg`aradi. Agar daromad ta'siri almashtirish ta'siridan kattaroq bo`lsa, Sam kam jamg`aradi. Shunday qilib, iste'molchi tanlovi nazariyasi foiz stavkasining o`sishijamg`armani rag'batlantiradi yoki qaytaradi deydi.
Bu noaniq natija iqtisodiy nazariya nuqtai nazaridan qiziqarli bo`lsa-da, u iqtisodiy siyosat nuqtai nazaridan hafa bo`ladigan hol. Bu soliq siyosatidagi
muhim masala jamg`armafoiz stavkasiga javoban qanday bo`lishidir. Ba'zi iqtisodchilar dividentva boshqa kapital daromadga soliqlarni kamaytirishni qo`llab quvvatladilar, bunday siyosat o`zgarishi soliqdan keyingi foiz stavkasini oshirishi vajamg`aruvchilarnijamg`armaga rag'batlantiradi degan fikrni ilgari surdi. Boshqa iqtisodchilardaromad va almashtirish ta’sirini siljitgani uchun, bunday soliq o`zgarish jamg`armani oshirmaydi va hatto uni kamaytiradi deb da'vo qildilar. Afsuski, ilmiy-tadqiqot foiz stavkalari jamg`armaga qanday ta'siri haqida bir to`xtamga olib bormadi. Natijada, soliq siyosatida o`zgarishlar, aslida, jamg`armani rag'batlantirish maqsadida mo`ljallangan edimi yoki yo`qmi degan iqtisodchilar o`rtasida kelishmovchilikka olib bormoqda.
Do'stlaringiz bilan baham: |
