Vazirligi I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

Narx ustidan nazoratning salbiy oqibatlari

Chizmadan ko`rinib turibdiki, narxni nazorat qilish umumiy yalpi ortiqchalikning ma’lum qismini yo`qotishga olib keladi va ushbu yo`qotishga to`liq yo`qotish deyiladi.

Ortiqchaliklarning umumiy o`zgarishini aniqlash uchun biz iste’mochi ortiqchaligi o`zgarishi ist. va ishlab chiqaruvchi ortiqchaligi o`zgarishi i/ch ni qo`shamiz.
  ист.  и/ч  A  B  (A  C)  A  B  A  C  B  C. (3)

Shunday qilib, biz V va S uchburchaklarning yuziga teng bo`lgan to`liq yo`qotishni olamiz. Bu to`liq yo`qotish narxlarni nazorat qilish bilan bog’liq davlatning iqtisodiy siyosatining samarasiz ekanligini ko`rsatadi. Bu erda ishlab chiqaruvchilar tomonidan yo`qotilgan ortiqchalikning iste’molchilar yutib olgan

ortiqchalikdan katta ekanligini ko`rish mumkin.
P
^Pmin

P_e

P
^Q2 Q_e Q₁

5.4-chizma. Narx muvozanat narxidan yuqori belgilangandagi ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilarning yo`qotishlari.

Chizmadan ko`rish mumkinki ishlab chiqaruvchilar narx oshganda Q_e

nisbatan ko`proq
Q₁ mahsulotni ishlab chiqarishga harakat qiladi. Iste’molchilar

kamroq ( Q_e o`rniga Q₂
miqdorda) mahsulot sotib olishga harakat qiladi.

Agar biz ishlab chiqaruvchilar bozorda qancha mahsulot sotilsa shuncha mahsulot ishlab chiqaradi, deb faraz qilsak, bozorga ishlab chiqarilgan mahsulot

miqdori
Q₂ ga teng bo`ladi va bu erda ham ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilar

ortiqchaligi yo`qotiladi. Bu erda A to`rtburchakning yuzi ishlab chiqaruvchilarning olgan qo`shimcha ortiqchaligini ifodalaydi. Lekin, minimal ( P_min ) narxda

mahsulotni hajmi Q_e
miqdordan Q₂
ga qisqargani uchun ishlab chiqaruvchi

ortiqchaligining bir qismi yo`qotiladi. Natijada ishlab chiqaruvchi ortiqchaligining o`zgargan qismi quyidagiga teng:
и/ч.  A  C . (4)
Iste’molchilar minimal ( P_min ) narxda har bir mahsulot uchun muvozanat narxdan yuqori narx to`laydi va natijada ularning iste’mol ortiqchaligiga chizmadagi A to`rtburchak yuziga teng bo`lgan miqdorda kamayadi. Narx oshganligi munosabati bilan ba’zi bir iste’molchilar ushbu bozordan chiqib ketadi va tovarni sotib ololmaydilar va bunga mos bo`lgan ortiqchalikni yo`qotadi. Bu yo`qotish rasmda V uchburchak bilan ifodalangan. Demak, iste’molchilarning ortiqchaligining umumiy o`zgarishi quyidagini tashkil qiladi:
ист.  A  B . (5)
Ko`rinib turibdiki, bunday siyosat iste’molchilarning turmush darajasini tushurib yuboradi.
(4)- va (5)- ifodalarni qo`shib umumiy ortiqchalikdagi o`zgarishni aniqlaymiz:
  и/ч  ист.  =i/ch.+ist.=A-S+(-A-V)=-S-V (6)
Demak, davlat tomonidan minimal narx o`rnatilganda umumiy to`liq yo`qotish vujudga keladi va u ikkita S va V uchburchaklar yuzalarining yig’indisi bilan ifodalanadi.
Endi biz ishlab chiqaruvchilar ortiqchaligini ishlab chiqarish Q_e miqdordan Q₁
miqdorga kengaytirilganda qarab chiqamiz. Haqiqatdan ham minimal narx

muvozanat narxdan yuqori bo`lganda u ishlab chiqaruvchilarni mahsulot ishlab chiqarishga undaydi. Lekin, ular bozorda faqat
Q₁ miqdorga
Q₂ hajmdagi

mahsulotni sotishi mumkin xolos. Ular
0  Q₁  Q₂
miqdordagi mahsulotni ishlab

chiqarishga ketgan xarajatlarni qoplaydigan daromadni olaolmaydi (23-chizma). Chizmada ushbu xarajatlar shtrixlangan D trapetsiya yuzi bilan ifodalangan.
Natijada ishlab chiqaruvchilarning ortiqchaligi o`zgarishi quyidagiga teng:
и/ч.  A  C  D.
Demak, ishlab chiqaruvchilar Q<sub>1</sub> oraliqda mahsulot ishlab chiqarsa, umumiy yo`qotish yanada ortadi va u (-B-C-D) yuzani tashkil qiladi.
P


^Pmin
P_e


Q
^Q2 ^Qe Q₁