Vazirligi I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

Talab egri chizig’ini siljishi

Talab egri chizig’i boshqa teng sharoitlarda haqqoniy bo`lsa, u vaqt o`tgan sari turg’un bo`lmaydi. Agar nimadir talab miqdorini o`zgartirsa, bu holda talab egri chizig’ining siljishi kuzatiladi. Masalan, deylik, Amerikalik Tibbiyot assotsiatsiyasi odamlar ko`p miqdorda muzqaymoq iste’mol qilishsa, ular uzoq umr ko`rishini aniqlashdi. Bunday kashfiyot talab egri chizig’ini ko`taradi. Har bir paytdagi narxda xaridorlar ko`proq muzqaymoqni sotib olishni hohlaydilar, va shu yol bilan talabegri chiziqi siljiydi.
3 rasmda talab egri chizig’i siljishi aks ettirilgan. Har bir narxdagi talabni ko`paytiradigan har qanaqa o`zgarish, masalan Amerikalik Tibbiyot assotsatsiyasining kashfiyoti, talab egri chizig’ini o`ng tomonga siljitadi va bunday siljish talabni ko`payishi deb nomlanadi. Har bir narxdagi talabni kamaytiradigan xar qanaqa o`zgarish talab egri chizig’ini chap tomonga siljitadi va bunday siljish talabni pasayishi deb nomlanadi.
Talab egri chizig’iga ko`plab o`zgaruvchan omillar o`z ta’sirini ko`rsatadi.
Ulardan eng muhimi shulardir.
Daromad. Agar siz yozda ishingizni yo`qotsangiz, sizning muzqaymoqqa bo`lgan talabingiz qanday o`zgaradi? Umuman olganda u tushadi. Kam foyda olganda sizning jami sarf-xarajatlaringiz kamayadi. Shu nuqtayi nazardan sizning yaxshi tovarlarga bo`lgan xarajatingiz ham kamayadi. Agar daromad
tushganda biror mahsulotga bo`lgan talab tushsa ushbu tovar odatiy tovar
deyiladi.

Barcha tovarlar ham odatiy tovarlar emas. Agar daromad tushganda biror tovarga bo`lgan talab oshsa, ushbu tovar past darajali tovar deyiladi. Past darajali tovarga misol qilib avtobus chiptasini keltirishimiz mumkin. Daromadingiz tushganda mashina haydash yoki taksi minishdan ko`ra avtobusga chiqishni ma’qul ko`rasiz.

O`rin bosuvchi tovarlar narxi. Faraz qiling muzlatilgan yogurtning narxi tushdi. Talab qonuniga ko`ra siz muzlatilgan yogurt sotib olasiz. Ayni shu paytda siz muzqaymoq kamroq xarid qilasiz. Chunki muzgaymoq va muzlatilgan yogurt birdek sovuq, shirin, kremli, ular sizning ehtiyojingizni birdek qondiradi. Bir mahsulot narxining tushishi boshqa bir mahsulotga bo`lgan talabni kamaytiradi va bu tovarlar o`rin bosuvchi tovarlar deyiladi. O`rin bosuvchi tovarlar asosan bir joydan xarid qilinadigan tovarlar hisoblanadi, masalan, hot-dog va gamburger, sviter va ko`ylak, kino chiptasi va video ijarasi.
Faraz qiling suyuq shokoladning narxi tushdi. Talab qonuniga ko`ra siz undan ko`proq sotib olasiz. Shu sababli siz ko`proq muzqaymoq ham sotib olasiz, chunki muzqaymoq va suyuq shokolad birga iste’mol qilinadi. Bir mahsulot narxining tushishi boshqa bir mahsulotga bo`lgan talabni oshiradi, bu mahsulotlar to`ldiruvchi tovarlar deyiladi. To`ldiruvchi tovarlar birgalikga ishlatiladi, masalan, benzin va avtomobil, kompyuter va dastur.
Did. Sizning talabingizni aniqlab beradigan asosiy narsa bu sizning ehtiyojingiz. Agr siz muzqaymoqni yoqtirsangiz uni ko`proq xarid qilasiz. Iqtisodchilar odatda insonlarning ehtiyojini o`rganishga harakat qilishmaydi, chunki ehtiyoj tarixan insonlarning o`ziga xos bo`lib kelgan psixologik kuch hisoblanadi. Ammo iqtisodchilar ehtiyoj o`zgarganda nima bo`lishini tahlil qilishadi.