|
Davlat ba`zan bozor faoliyati oqibatlarini yaxshilashi mumkin
Agar bozorning ko`rinmas qo`li shunchalik yaxshi bo`lsa, nega biz hukumatga muhtojmiz? Iqtisodiyotni o`rganishni bir maqsadi davlat siyosatining ko`lami haqida bir fikr bayon qilishdir.
Nega biz hukumatga muhtoj bo`lganimizning sabablaridan biri, agar faqatgina hukumat ko`rinmas qo`lning sehri ishlashini qo`llab - quvvatlasagina bozor iqtisodiyotining muhim vositasi sifatida namoyon bo`ladi. Eng muhimi, bozor iqtisodiyoti shaxslarni mulk huquqi va noyob resurslarni nazorat qilish uchun institutlarga muhtojdir. Shu sababli, mulk huquqlarini amalga oshirish uchun individual shaxlarning o`zi nazoratda bo`ladi.
Fermer, agar uning hosili o`g`irlangan bo`lsa, oziq - ovqat yetistirgan bo`lmaydi; agar mijozlar restoranni tark etishidan oldin haqini to`lamasa, restoran xizmat ko`rsatmaydi, va agar ko`p imkoniyatli iste’molchilar sotib olishdan qochib, noqonuniy nusxalarini yaratishsa, musiqa kompaniyalari DVD disklarini ishlab chiqarmaydi. Bizning hammamiz tayinlagan hukumat politsiya va sudga tayanib, bizning ishlab chiqarish huquqlarimizni, va ko`rinmas qo`l bizning faoliyatimizni hayotga tadbiq etish huquqlarimizni ta`minlaydi.
Shu bilan birga hukumatga muhtoj bo`lishimizning yana bir sababi bor: Ko`rinmas qo`l kuchli, ammo u qudratli emas. Hukumat aralashishi uchun ikki asosiy sabab bor: odamlarni tengligini ta`minlash va iqtisodiyotda resurs ajratishni o`zgarishlari. Bu samaradorlik yoki tenglikni oshirish maqsadida qilinadi. O`shanda ko`pchilik siyosatlar iqtisodiy qismni bir nechta bo`laklarga yanada maydalashi nazarda tutilgan. Keling birinchi samaradorlik muaommosini ko`rib chiqaylik. Garchi ko`rinmas qo`l odatda bozorlarda iqtisodiy bo`lakni maksimallshtirish resurslariga ajratsada, har doim ham bu sabab bo`lavermaydi. Iqtisodchilar bozor inqirozi atamasidan foydalanib bozorda uning shaxsiy resurslarini ajratish samaradorligida muvaffaqiyatsizlikka uchraydilar. Ko`rib turganimizdek, bozor inqiroziga tashqi ta’sir bu bir shaxsning yaxshi yashashga harakati ta’siri, ehtimol sabablardan biri bo`ladi. Ifloslanish klassik misol sifatida ta’kidlanadi. Boshqa sabab, bozor muvaffaqiyatsizlikka uchrashi natijasida ehtimol bozor kuchsizlanadi, bir shaxsning (yoki kichik guruhning) bozor narxiga ta’siriga kuchli, misol uchun, agar shaharchada har bir odam suvga muhtoj bo`lsa, ammo faqat bittagina buloq bo`lsa, o`sha buloq egasi faqat bir bor raqobat bilan o`z o`zini qiziqtirgan ko`rinmas qo`lni saqlab keladi. Puxta o`ylangan davlat siyosati iqtisodiy samaradorligiga bozorning zaifligi sabab bo`ladi.
Endi tenglik maqsadini muhokama qilaylik. Qachonki, ko`rinmas qo`l samara natijalari bilan birga kelsa, bunda iqtisodiy faravonlikda sezilarli farqlar bo`lishi mumkin. Bozor iqtisodiyoti ishlab chiqarish, odamlarni qobilyatiga ko`ra yoki boshqa odamlar uchun to`lashga tayyorlari ham bor. Dunyoning eng yaxshi basketbol o`yinchisi dunyoning eng yaxshi shaxmat o`yinchisiga qaraganda
ko`proq pul topadi, chunki odamlar shaxmatga qaraganda basketbolga ko`proq pul to`lab ko`rishdan rohatlanishadi. Ko`rinmas qo`l har bir odamni yetarlicha oziq ovqat, kiyim kechak va yetarli tabiiy xizmat bilan ta`minlay olmaydi. Bu tengsizlik siyosiy falsafaga bog`liq holda hukumat aralashuvini ta’kidlaydi. Amalyotda ko`plab hukumat siyosati davlat solig`i va ijtimoiy xavfsizligiga o`xshab iqtisodiyotni yaxshilanishi uchun yanada adolatli taqsimlashga erishishni
maqsad qiladi.
Ba’zida davlat bozor natijalaridan ko`ra ijobiy o`zgarishlarga ega bo`lishi, uni har doim shunday bo`lishini anglatmaydi. Ijtimoiy siyosat o`z-o`zidan emas, balki mukammallikdan uzoq bo`lgan siyosiy jarayon orqali hosil bo`ladi. Ba’zida siyosat siyosiy qudratga ega bo`ish maqsadida oddiy tarzda loyihalanadi. Ba’zida ular yaxshi xabardor bo`lmagan yetakchilar tomonidan hosil qilinadi. Iqtisodiyotni o`qir ekansiz, siz davlat qudratli siyosatga ega bo`lganini baholay olasiz, chunki u samaradorlik va tenglik bo`lmagan vaqtda ham uni bor deya ta’rif eta oladi.
Iqtisodiyotning qolgan uchta tamoyillari ko`proq makroiqtisodiyotga xos bo`lib, ularda mamlakatning turmush darajasi uning tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarish qobilyatiga bog`liqligi, qachonki hukumat ko`p pul bosib chiqarsa, narxlar ko`tarilishi, inflyatsiya va ishsizlik o`rtasida jamiyatning qisqa muddatli tanlovi mavjudligi masalalari talqin etilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
