Вазирлиги абу райхон беруний номидаги тошкент давлат техника

Бунда юқоридаги ифодани қуйдагича ёзиш мумкин:

U_2рух=U₁-Р₁₂⁽²⁾ r₁₂ +Q₁₂⁽²⁾(x₁₂ - x_k)/ U_2рух (14.2)
Бу ерда x_к-конденсаторнинг қаршилиги
Конденсаторларни ЭУЛда кетма-кет улаш бўйлама компенсациялаш деб юритилади. Бўйлама компенсацияловчи қурилма (БКҚ) ЭУЛда индуктив қаршилик ва кучланиш исрофини компенсанциялаш имконини беради (14.2,а-расм).
Бундай ростлашнинг вектор диаграммаси 14.2,б-расмда тасвирланган. Ундан кўринадики,
U₂= U₁-3I₁₂ (r₁₂ +jx₁₂),
U_2рух=U₁-3I₁₂(r₁₂ +jx₁₂)- 3I_n(-jx_k)
Бу ерда I₁₂-ЭУЛ токи.
j3I₁₂x_k қийматини манфий кучланиш ёки тармоққа киритилувчи қўшимча э.ю.к сифатида қараш мумкин
U₁, U_2рух, r₁₂, x₁₂, P₁₂⁽²⁾,Q₁₂⁽²⁾ ни билган ҳолда (14.2) дан x_k ни топиш ҳамда лозим бўлган кетма-кет ва параллел уланувчи конденсаторларнинг сонини танлаш мумкин. Бунда конденсаторлардан кучланишлар U_к ва улардаги токлар I_к тенгдир:
U_к=3 ₁₂X_к, I_k= ₁₂= S₁₂/3U_к .
Aгар битта конденсаторнинг номинал кучланиш U_к.ном< U_k/3, бўлса, у ҳолда бир нечта конденсатор ўрнатилади. Кетма-кет уланувчи конденсаторлар сони қуйдаги ифода бўйича топилади:
n = U_к/3 U_к.ном
Конденсаторнинг паспортида унинг қуввати Q_к кўрсатилади. Бу қийматни билган ҳолда номинал токни аниқлаш мумкин:
I_к.ном =Q_к/ U_к.ном;
Aгар I_к.ном < I_к бўлса, m та конденсатор параллел ўрнатилади.
Бунда
m=I_n/I_к.ном .
БКҚ сиғим қаршилигини ЭУЛ индуктив қаршилигига нисбатининг фоизлардаги қиймати компенсациялаш фоизи деб аталади:
.
Aмалда ЭУЛ реактив қаршилигини қисман компенсациялаш қўлланилади (С<100%). Юкламани бевосита таъминлайдиган тақсимловчи тармоқларда тўла ёки ортиқча компенсациялаш (С100) одатда қўлланилмайди. Бу тармоқда ўта кучланишни вужудга келиш мумкинлиги билан боғлиқ.
БКҚни қўллаш тармоқда кучланиш ҳолатини яхшилаш имконини беради. Бироқ, кучланишнинг ортиши БКҚ орқали ўтувчи ток қиймати ва фазасига боғлиқдир. Шу сабабли БКҚ ёрдамида ростлаш имкониятлари чекланган. БКҚни ўта юкланган радиал ЭУЛларда кучланиш оғишини камайтириш учун қўллаш энг самаралидир.
Таъминловчи тармоқларда БКҚлар фойдаланишда мураккаб ва қимматдир, қисқа туташув даврида уларни ўтакучланишдан ҳимоялаш учун махсус тадбирларни қўллаш лозимдир. БКҚ нафақат кучланишни ростлаш учун, балки ЭУЛнинг ўтказувчанлик қобилиятини ошириш учун ҳам қўлланилади.

14.2-расм. Бўйлама компенсация:
а - БКҚни улаш схемаси; б - вектор диаграммаси.