Vazir lig I alisher navoiy nomidagi toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti

1. Sening ukang Milliy rassomchilik va dizayn istitutiga bultur kirgan?
2. Sening ukang Milliy rassomchilik va dizayn institutiga bultur 
kirgan? 
3. Sening ukang Milliy rassomchilik va dizayn institutiga bultur 
kirgan? 
4. Sening ukang Milliy rassomchilik va dizayn institutiga bultur 
kirgan? 
5. Sening ukang Milliy rassomchilik va dizayn institutiga bultur 
kirgan? 
6. Sening ukang Milliy rassomchilik va dizayn institutiga bultur 
kirgan? 
Bu gapning kesimiga -mi elementini qo‘shsak, unda so‘roqning 
Dastlabki to‘rt so‘zdan biriga tushishi uchun, odatda, elementlarning 
tartibini o‘zgartirish lozim bo‘ladi (bu haqda “gap bo‘laklarining tartibi” 
bahsida so‘zlanadi). 
So‘roqning intonatsiya yordami bilan ifodalanishiga ko‘pincha so‘roq 
5
Ғуломов А., Аскарова М., Ҳозирги ўзбек адабий тили.- Т.: Ўқитувчи, 1987, 61-б.

---

16 
yuklamasi bilan tuzilgan so‘roq gapning boshqa yo‘l bilan (ayrim ottenka 
bilan) berilishini ko‘rsatadi. Mustaqil so‘roq so‘zlarning ma’nosini, odatda, 
yolg‘iz intonatsiya bilan ifodalab bo‘lmaydi: so‘roq olmoshi shunga 
mazmuni mos keladigan so‘zni— javobni talab qiladi:— 
kim keldi? 
Student.— Qayoqqa ketdi?—Institutga. Lekin bormadingiz?
Tipidagi so‘roq 
gaplarda intonatsiyaning roli ayrimdir (ottenka boshqacha).
Grammatik vositalar ishlatilmay, intonatsiyaning o‘zi bilan tuzilgan 
so‘roq gapni har vaqt -mi elementi yordami bilan tuzilgan so‘roq gapga 
almashtirib bo‘lmaydi: so‘roq gapning ba’zi turlarida -mi elementini qo‘llab 
bo‘lmaydi. 
So‘roq intonatsiyaning o‘zi bilan bildiriladigan gaplarda: 1) ba’zan 
so‘roqni bildiradigan so‘z aytilmaydi, lekin gap intonatsiya yordami bilan 
so‘roq gap bo‘la beradi. Misollar:— 
otingiz? (otingiz nima?)—ahvolingiz? 
(ahvolingiz qalay?)—bola-chaqa? (bola-chaqa qalay?);
2) ba’zan kesimi 
buyruq mayli formasidagi fe’l bilan ifodalangan buyruq gap (bunday 
gapning ham mazmun ottenkalari ko‘p) intonatsiya yordami bilan so‘roq 
gapga o‘tadi. Masalan: ...yo‘l bo‘lsin? Aniqki, bu o‘rinda so‘roq 
intonatsiyasi -mi yuklamasining funksiyasini bajarmaydi. 
So‘roq gaplarda logik urg‘uli bo‘lak ba’zan ega-kesim tartibining 
o‘zgarishini talab qiladi. Chog‘ishtiring
:— bu nima?— nima bu?
Demak, 
so‘roqning turli ottenkalarini ifodalashda so‘z tartibining ham roli bor, logik 
urg‘u tartib bilan ham bog‘liqdir. 
So‘roq gapning intonatsiyasi darak gapnikiga nisbatan yuqori bo‘ladi. 
Gapdagi eng so‘nggi elementning keyingi bo‘g‘ini darak gapda tushuvchi 
ohang bilan aytilsa, so‘roq gapda ko‘tariluvchi ohang bilan aytiladi (u aytdi 
gapi so‘roq va darak gaplar tusiga kiritib aytilsa, bu holat ochiq ko‘rinadi). 
So‘roq gap maxsus so‘z — element orqali ifodalanganda, bu gapning ohangi 
darak gapning ohangiga bir oz yaqinlashadi (bunda ohang so‘roqni 
ifodalashda bosh rolni o‘ynamaydi). Lekin shunda ham gapning oxiridagi 
ohang darak gapdagidek, u bilan tenglasharli darajada past bo‘lmaydi.

---

17 
So‘roqni bildiruvchi so‘z gapning oxirida bo‘lmagan vaqtda bu element 
boshqa so‘zlarga nisbatan kuchli aytilib, qolganlari bunga qaraganda past 
ohang bilan aytiladi 
(U shunday kitoblar olgan edi? Gapini aytib ko‘ring). 
Buyruq gaplar 
Buyruq gap tinglovchini biror narsaga — biror ishni bajarishga 
buyurish, qistash mazmunini, shu bilan bog‘langan boshqa ma’nolarni ham 
ifodalaydi. Bu mazmunning turli ko‘rinishlari bor (do‘q, qat’iy buyruq, 
iltimos, yalinish, nasihat, taqiqlash, ogohlantirish, ruxsat, chaqirish, taklif, 
tilak-istak va boshqalar). Shunga qarab, buyruq gap o‘z ichida har xil 
ko‘rinishlarga ega bo‘ladi: 1. Sof buyruqni bildiradi (