Vazir lig I alisher navoiy nomidagi toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti

onani, vatanni hamma sevadi
degan ma’nolarni 
kuchaytirib aytish uchun shakllantiriladi.
Oxiri Habibning ham achchig‘i chiqib ketdi: «nima, besh-o‘n kilo olma bilan 
hukumatning davlati kamayib qoldimi? Shu olma bilan biz o‘g‘ri bo‘lib qoldikmi? 
Odamlar yesin deb ekishgan-da! Qorovuli bo‘lsaki... Ah!»
Ushbu berilgan parchada esa 
: «nima, besh-o‘n kilo olma bilan hukumatning 
davlati kamayib qoldimi? 
Ritorik so‘roq gapi berilgan o‘lib, u orqali muallif besh 
o‘n kilo olma bilan hukumatning davlati kamayib qolmaydi degan teskari ma’no 
mujassam. 
 Men quloq solmadim. Piyoda yurib, eshagimni haydab ketdim. Dovonga 
chiqib oldim. O‘zimga endi juda alam qildi: «chiqib oldim-ku? O‘lmadim-ku? — 
deb o‘yladim. — nega chidamadim? Nega hech kimdan so‘ramasdan olingan 
olmani og‘zimga soldim. Chidash mumkin ekan-ku?
Bu parchada esa asar qahramoni o‘ziga o‘zi ritorik gap orqali murojatt 
qilganini ko‘rishimiz mumkin.
— Mana, Toshkent — poytaxtimiz! — dedim. — u yerda yuz xil millat 
yashaydi.Biz—o‘zbek-ku?! 
— 
Xo‘sh? 
— 
dedi 
chol 
bosh 
ko‘tarmay. 
— A, bizni quchoq ochib kutib oladi! — deb xitob qildim. Shunday deyishim 
kerak-da: bo‘lmasam Toshkentdan joy olish osonmi?
Berilgan kontekstda oxirgi gap ritorik so‘roq gapga misol bo‘la oladi. U -
mi
so‘roq yuklamasi orqali hosil qilingan bo‘lib, 
Toshkentdan joy olish oson emas
degan ma’noni anglatmoqda.
— 
Keldingmi 
yana? 
— 
dedi. 
— E, shu hovlining tagiga o‘t qo‘yib yuboraman! — dedim. — shusiz kunim 
o‘tmaydimi?
22
 
 
Bu misolda esa 
shusiz ham kunim o‘tadi
degan fikr, yashirin tasdiq ifodalangan.
Yozuvchi Tog‘ay Murod ijodi ham o‘ziga xos va betakror. Uning asarlari 
tilining xalq tiliga yaqinligi, so‘zlashuv uslubining saqlanib qolinganligi uchun 
22
Xolmirzayev Sh., Tog‘larga qor tushdi.-T.: G‘.G‘ulom., 1987. 

---

36 
ulardan ritorik gaplarga misollarni istagancha toppish mumkin. Quyida uning 
asarlaridan olingan parchalardagi gaplarni tahlilga tortamiz.
—
Shu, Bakirboyning Samarqandda o‘qiyotgan jonibek uli kelgan. Yaxshi
olishi bor-da. 
O‘tgan yili kelganda sariosiyoni mom qilib edi.
— Uning kelganini ko‘pchilik bilmaydi-ya? Ma’qul. Ayt, tom ustiga chiqib, o‘zini 
yashirib o‘tirsin.
—Hay.
Bu parchada uning kelganini hech kim bilmaydi-ya ritorik so‘roq gap orqali javobi 
ham ichida tasdiq ma’no mujassamlashgan.
— Ha, momoqizning oldiga, ha! — dedi. — senga shu gap kerakmidi?
— E, bor, menga desa, oyog‘iga yiqil!
Bu misolda esa senga shu gap kerakmidi? 
Ritorik gapi orqali g‘azab ma’nosi berilgan. Chunki unda qahramon holati yaqqol 
aks etib turibdi. 
 
— Bo‘ri, borma!
— Nega hukm qilasan? Nima, hosilotmisan?!
— Bo‘ri, meni jo‘ram desang bormaysan.
Nima, hosilotmisan?!
So‘rog‘i orqali ham jahl-g‘azab, ham yashirin inkor 
ma’nosi berilgan. Chunki bu gapdan 
hosilot emassan
degan mazmunni uqish 
mumkin.
 Men oshnamga ishonib edim, jonivor. U ishonchimni oyoqosti qildi. 
Qiyomatli 
oshnangdan shu ish kelgandan keyin o‘zgalardan nima umidu nima xayr?
Hayda, jonivor, yo‘rtib-yo‘rtib hayda!
Vo ajab, bu qanday dunyo bo‘ldi, jonivor?
Bu kontekstda esa ritorik gap orqali taajjub ma’nosi berilgan.