Valyuta kursi, to’lov balansi va uning taqchilligi

Valyuta kursi, to’lov balansi va uning taqchilligi
 
.
581 
-savdo balansi, tovarlarni olib kirish va olib chiqish o’rtasidagi nisbat; 
-xizmatlar va notijorat to’lovlar balansi ("ko’zga ko’rinmaydigan" 
operatsiyalar balansi); 
-o’z ichiga tovarlar, xizmatlar va bir tomonlama o’tkazmalarni olgan joriy 
operatsiyalar 
balansi; 
-kapitallar va kreditlar harakati balansi; 
-rasmiy valyuta zahiralari bilan operatsiyalar. 
Savdo balansi. 
Tashqi savdo tarixan milliy xo’jaliklarni jahon xo’jaligiga 
bog’lovchi tashqi iqtisodiy munosabatlarning birlamchi shakli sifatida maydonga 
chiqadi. Tashqi savdo tufayli xalqaro mehnat taqsimoti shakllanadi. Xalqaro 
mehnat taqsimotining o’zi esa tashqi savdo va boshqa xalqaro iqtisodiy 
munosabatlarning rivojlanishi bilan chuqurlashib hamda takomillashib boradi. 
Tashqi savdo ko’rsatkichlari an`anaviy ravishda to’lov balansida muhim 
o’rinni egallaydi. Tovarlar eksporti va importining o’zaro nisbati savdo balansini 
tashkil etadi. Tashqi savdoning katta hajmi kredit hisobiga amalga oshirilganligi 
sababli haqiqatda shu davrda amalga oshirilgan savdo, to’lovlar va tushumlar 
ko’rsatkichlari 
o’rtasida 
tafovutlar 
mavjud. Ushbu tafovutlar tufayli turli 
so’ndirilish muddatlariga ega, taalluqli 
talab va majburiyatlarni vujudga kelti-
ruvchi umumiy savdo balansidan farqli 
o’laroq, o’z davrida amalga oshirilgan 
pul to’lovlari hamda haqiqatda olingan 
tushumlarning nisbati sifatida to’lov 
balansi tushunchasi paydo bo’ldi. Biroq 
tashqi iqtisodiy operatsiyalar bo’yicha ma`lumot yig’uvchi organlar hech qachon 
haqiqatda amalga oshirilgan to’lovlar va olingan tushumlarni umumiy savdo 
ko’rsatkichlaridan ajratish imkoniyatiga ega bo’lmagan. Ular savdo balansiga 
kiritiladigan tashqi iqtisodiy bitimlar bo’yicha bojxona ma`lumotlaridan 
foydalanadilar. Aynan shu ma`lumotlar davlat iqtisodiy siyosati nuqtai nazaridan 
asosiy qiziqish ob`kti bo’lib hisoblanadi. Ular va real to’lovlar orasidagi farqlar 
to’lov balansining kredit operatsiyalarida aks etgan. 
To’lov balansi statistik ko’rsatkichlarini yig’ish va qayta ishlash uslubini 
takomillashishiga qaramasdan ushbu balans ko’rsatkichlaridagi xatoliklar sezilarli 
bo’lib holmoqda. Shu sababli statistik xatoliklar va hisobga olinmagan 
operatsiyalar bo’yicha ma`lumotlar kiritiladigan "Xatolar va o’tkazib yuborishlar" 
moddasi ajratib ko’rsatiladi. Mutahassislarning ta`kidlashicha, qisqa muddatli pul 
kapitali harakatining hisobini yuritish ayniqsa iqtisodiy inqiroz paytida nihoyatda 
qiyin. Shu sababli "Xatolar va o’tkazib yuborishlar" moddasi to’lov balansining 
kapitallar va kreditlar harakatini aks ettiruvchi bo’limiga qo’shiladi hamda inqiroz 
holatlarida uning ko’rsatkichlari keskin oshib ketadi. To’lov balansining yakuniy 
moddalari davlat valyuta organlari ishtirok etuvchi, likvid valyuta aktivlari bilan 

---