Ва ўрта махсус таълим вазирлиги

Расм 7.2.4. Митохондрияда кечадиган жараёнлар схемаси.
vIII бИОЭЛЕКТРИК ПОТЕНЦИАЛЛАРНИ ҲОСИЛ БЎЛИШИ


8.1. Биоэлектрик потенциалларни келиб чиқиши ва турлари

Ҳужайранинг қўзғалиши, ҳужайра ичидаги жараёнларнинг бошқарилиши, нерв тизимининг ишлаши ва мускуллар қисқаришининг бошқарилиши асосида тирик тўқималар ва ҳужайраларда электр потенциаллар ҳосил бўлиши ва уларнинг тарқалиши ётади. Ҳужайрада биопотенциаллар ҳосил бўлишининг механизмларини микроэлектродлар ёрдамида, биопотенциалларни кучайтириш ва бошқа электрофизиологик усуллар ёрдамида ўрганилади.

Ҳужайра ичидаги бир валентли ионлар (Сl^-, К⁺, Na⁺) концентрацияси унинг ташқи муҳитдаги концентрациясидан фарқланади. Бу ионларнинг тақсимланишида қуйидаги омиллар алоҳида ўрин эгаллайди:
1. Ҳужайра ичида манфий зарядланган, Na⁺, К⁺ ва С1^- га нисбатан катта органик анионлар мавжудлиги.
2. Ҳужайра мембранасидаги Na⁺ ионини ҳужайра ташқарисига ва К⁺ ионини ҳужайра ичига ташийдиган фаол транспорт тизими борлиги.
Тинчлик потенциали. Ҳужайранинг ичида ва ташқи томонида ионлар концентрациясининг тенг эмаслиги ва мембрананинг турли ионларга нисбатан ўтказувчанлигининг ҳар хил бўлиши ҳужайра цитоплазмаси ва ташқи муҳит орасида электр потенциал ҳосил бўлишига олиб келади. Ҳужайранинг тинч ҳолатида ҳосил бўладиган электр потенциал тинчлик потенциали дейилади. Нерв ҳужайралари ва толаларининг ички электр потенциали тинч ҳолатда - 70 мв га тенг. Тинчлик потенциали асосан К⁺ ионларининг асимметрик тақсимланишига боғлиқ. К⁺ ионининг мувозанатли потенциали унинг қарама - қарши оқимлари тенглашгандан кейин ҳосил бўлиб, Нернст формуласи билан ифодаланади.


Е_к = RT/Fln[K⁺]^ташқи/[K⁺]^ички

Тинчлик потенциали нафақат калийнинг мувозанатли потенциали, балки натрий ва хлор ионларининг мувозанатли потенциаллари ҳисобига ҳам ҳосил бўлади. Шунинг учун мембрананинг умумий потенциали шу ионларнинг мувозанатли потенциаллари йиғиндисига тенг бўлади.