Ва ўрта махсус таълим вазирлиги

Расм.3.2.3. Фермент (катализатор) иштирок этмаган (1) ва иштирок этган (2) реакциялар энергиясининг реакция давомида ўзгаришларини ифодаловчи эгри чизиқ.

Бу ерда: Δ G – реакция тизимида эркин энергиянинг стандарт ўзгариши;

S – бошланғич субстрат;
P – реакция маҳсулоти;
E (1) ва E (2) – тегишли реакцияларнинг фаолланиш энергиясининг умумий қиймати;
Δ E – E (1) ва E (2) биринчи ва иккинчи реакцияларда фаолланиш энергиялари ўзгариши ўртасидаги фарқни ифодалайди. Бу кўринишдаги тизимда фермент реакция фаоллиги энергияси ўзгариши ΔE қийматини камайтиради ва натижада реакция тезлиги ортади.
Ушбу жараёнда фермент молекуласи субстрат билан “қулф-калит” мослиги асосида ёки Кошланд таърифлаган “қўл-қўлқоп” мослигида мутаносиб бирикма ҳосил қилади ва бу қуйидаги расмларда схема шаклида келтирилган (расм.3.2.4, расм.3.2.5).





Расм. 3.2.4. Ферментатив реакцияда фермент-субстрат комплекси ҳосил бўлишида қулф-калит модели
Бу ерда, А- субстрат-S ва фермент-Е нинг реакциядан олдинги ҳолати; Б- ЕS фермент- субстрат комплекси ҳосил бўлган ҳолат.

Расм.3.2.5. Ферментатив реакцияда ЕS комплекси ҳосил бўлиш механизмининг схематик тасвири.
Ферментатив реакцияда ES (фермент-субстрат) комплекси ҳосил бўлиши фермент молекуласида конформация ўзгаришлари орқали рўй беради. Бу жараёнда дастлаб оз вақт давомида мавжуд бўладиган, беқарор комплекс E*S ҳосил бўлади, сўнгра барқарор комплекс E¹P ҳосил бўлиши юз беради.
Бу жараённи қуйидагича ифодалаш мумкин:


S + E  E*S  E¹P

Бу ерда: E* - ферментнинг беқарор ҳолат;

E¹ – фермент барқарор ҳолат.
Ферментатив реакциялар тезлигига муҳитнинг рН-кўрсаткичи, муҳит ҳарорати, оғир металлар каби бир қатор омиллар кучли таъсир кўрсатади. Қуйидаги расмда ферментатив реакция тезлигига муҳитнинг рН-кўрсаткичи ўзгаришларининг таъсири тасвирланган (Расм.3.2.6.):