Va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti «Xizmatlar ko‘rsatish, servis va uni tashkil etish»

Nazorat uchun savollar:

1. 
   Nazariy izlanishning asosiy maqsadi.
   
2. 
   Nazariy izlanishning vazifasiga nimalar kiradi?
   
3. 
   Nazariy izlanishda qo‘llaniladigan uslublar turlari.
   
4. 
   Berilgan topshiriq yechimining strukturaviy sxemasining mohiyati.
   
5. 
   Nazariy izlanishda matematik uslublarning qo‘llanilishi.
   
6. 
   Ilmiy texnikaviy ijodda modellashtirish ahamiyati.
   
7. 
   Amaliy izlanish turlari.
   
8. 
   Amaliy izlanishda tajribaning vazifasi.
   
9. 
   Tajribaning turlari.
   
10. 
    Tajriba natijalarini qayta ishlovi.
    

6. Mazvu: Ilmiy ishlar natijalirini tuzish va axborotini berish, amaliyotda tadbiq qilish

Asosiy savollar:

1. 
   Tajriba natijalari qayta ishlovi va ularning ishonchliligini aniqlash metodlari
   
2. 
   Ilmiy ishlar natijalarini tuzish
   
3. 
   Ilmiy ishlar axborotini berish sistemasi haqida
   
4. 
   Ilmiy ishlar natijalarini amaliyotga tadbiq qilish
   

Tayanch tushuncha va iboralar: tajriba va kuzatish; ishonchlilik intervali; Koxren kriteriyasi; adekvatlik; muqaddima; xulosa; xotima; ilova; regression tahlil; annotatsiya; referat; GOST; taxrirlash; resenziya; dalolatnoma.

1. Tajriba natijalarini qayta ishlovi va ularning ishonchliligini

aniqlash metodlari

Bajarilgan tajriba yoki kuzatish natijalari tajriba turi, texnikasi, o‘tkazilish sharoiti, uning qanchalik to‘g‘ri qo‘yilganligi va boshqa harakteriga ko‘ra olingan natijalar aniqligida qo‘pol, tasodifiy va tizimli xatoliklar bo‘lishi mumkin. Bular tajriba va kuzatishda sodir bo‘ladi. Tajriba va kuzatishda bo‘ladigan bunday holatlarni xatoliklari nazariy asoslar fanida o‘rganiladi. Shu fanning ko‘rsatmasiga binoan o‘lchash miqdori qancha ko‘p bo‘lsa, xatolik ehtimoli ham shunchalik kam bo‘ladi, ya’ni katta xatoliklar kichik xatolikga nisbatan kam uchraydi, ko‘p aniq natija hisoblanadi va u yoki bu natijaning namoyon bo‘lishi bo‘llanish normal qonuni bilan izohlanadi.

Ilmiy izlanish amaliyotidan shu ma’lumki, agar xabar ko‘rsatkichi o‘lchash soni n>30 bo‘lsa, unda ularning o‘rtacha arifmetik qiymati haqiqatga ancha yaqin hisoblanadi va uning o‘rtacha arifmetik qiymati
ishonchli – aniq deb qabul qilinadi. Agar, n<30 bo‘lsa, unda turli xildagi xatoliklarni aniqlash metodlari orqali aniqlanadi.
Tajriba natijalarini qayta ishlovi va ularning metodlarga aniqligini ishonchlilik ehtimoli yordamida intervalli baholash, eng kam o‘lchash miqdorini aniqlash va qayta ishlovi grafik metodi, emperik formulalarni tanlash, regression analiz, nazariy yechimlarining adekvatligini aniqlash, tajribalarni rejalashtirish metodlari qo‘llaniladi.
Tizimli xatoliklar sababi aniqlangandan so‘ng uni bartaraf etish mumkin. Qo‘pol xatolar tajriba qoidalarining buzilishidan paydo bo‘ladi. Ammo tasodifiy xatoliklar hamma vaqt ham to‘g‘ri aniqlanmaydi.
O‘lchashning aniqlik bahosini o‘rtacha kvadrat xatolik  yoki
xatoliklar dispersiyasi  ² belgilaydi.
Intervalli baholash metodida o‘lchashning bir xilligini tavsiflochi dispersiya (D) va uning qanchalik o‘zgarib turishini ko‘rsatuvchi variatsiya koeffitsiyenti (R_b) yordamida ishonchlilik ehtimoli (P_d) aniqlanadi.
Ishonchlilik intervali (x_d) esa haqiqiy natijaning tushgan intervalli,

ya’ni
a  x_d  b
chegaralariga tushuniladi. Bu kattalik foizlarda yoki birning

bo‘laklarida o‘lchanadi. Masalan, agar P_d=0,95 bo‘lsa, unda natijaning ishonchliligi 95 % deb olinadi.
Albatta, bu ko‘rsatkichlar matematikaning ehtimollar nazariyasi, statistika va boshqa maxsus bo‘lim – fanlarida chuqur o‘rganiladi. Bularning mohiyatini quyidagicha tushuntirish mumkin.
Shunday qilib, dispersiya o‘rtacha kvadrat og‘ishganligining kvadratiga teng, ya’ni