Va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi

13 

 

5-rasm. Standart tranzistorlarning ishlash qobiliyati 

Endi,  xuddi  shu  misoldagi  oddiy  tranzistor  o‘rniga,  kvant  tranzistori  (kubit) 

oladigan bo‘lsak, ular mazkur 16 xil kombinatsiyani navbatma-navbat, ketma-ket 

tartibda  emas,  barki,  bitta  vaqt  birligining  o‘zida,  ya'ni,  birvarakayiga  ijro  qilishi 

mumkin. Bu esa vaqtni tejashning o‘zidan 16-karra yutiladi deganidir! 

 

6-rasm. Kvant tranzistorlarining ish qobiliyati 

Albatta,  aytilayotgan  kvant kompyuterlari uchun  kvant tranzistorlarini ishlab 

chiqish  juda-juda  murakkab  va  serxarajat  ish.  Bunda  olimlar  kvant  mexanikasi 

---

 

14 

qonuniyatlari amal qiladigan subatom zarralar bilan ishlashlariga to‘g‘ri kelishidan 

tashqari,  kvant  kompyuterlari  bilan  inson  o‘rtasida  muloqot  o‘rnatadigan  maxsus 

dasturiy  ta'minotni  ishlab  chiqish  masalasi  ham  yuzaga  chiqadi.  Ya'ni,  endilikda 

kvant  kompyuterlari  uchun  dasturlar,  operatsion  tizimlar  va  turli  boshqa  ilovalar 

ishlab chiqishga xizmat qiluvchi maxsus kvant dasturlash tillari va kompilyatorlari 

ham zarur bo‘ladi. 

Hozirda  kvant  tranzistorlarining,  ya'ni,  kubitlarning  turli  xillari  mavjud. 

Masalan,  “topologik  kubitlar” deb  nom  olgan  kubitlarni  Microsoft  korporatsiyasi 

ishlab  chiqqan.  Lekin  bu  kubitlar  favqulodda  darajada  nozik  bo‘lib,  arzimagan 

shivirlash  tovushi  to‘lqinlari  tufayli,  yoki,  issiqlik  nurlanishi  tufayli  parchalanib 

ketadi. Barqaror ishlash uchun, topologik kubitlarga –273 °C harorat zarur. Bunday 

o‘ta past haroratni hosil qilish juda qiyin. Bu haroratni barqaror saqlab turish esa 

undan-da qiyin. Lekin, topologik kubitlarning mazkur injiqliklariga yarasha ajoyib 

ijobiy  jihatlari  ham  mavjud.  Xususan,  bunday  kubitlar  vositasida  ishlovchi  kvant 

kompyuterida  saqlanayotgan  axborotda  deyarli  xatolik  bo‘lmaydi.  Topologik 

kubitlar  asosida  ishlab  chiqilgan  kvant  kompyuteri,  ishonchlilik  nuqtai  nazaridan 

o‘ta  mukammal  bo‘ladi.  Harholda,  Microsoft  korporatsiyasidagilar  cho‘chimay, 

shunday deb bayonot berishmoqda. 

Kvant kompyuteri uchta asosiy darajadan iborat bo‘ladi: birinchi daraja - kvant 

kompyuterining o‘zi. U mutlaq nol haroratga yaqin bo‘lgan o‘ta past haroratlarda 

turuvchi  kubitlardan  iborat  bo‘ladi.  Ikkinchi  daraja  - kriogen  kompyuter.  U  ham 

kompyuterning yangi bir turi bo‘ladi va u boyagi, mutlaq nol haroratga maksimal 

yaqin haroratda turgan kubitlardan iborat kvant kompyuterining ishini boshqaradi. 

Kriogen  kompyuter  kvant  kompyuteridan  sal  yuqoriroq  haroratda,  ya'ni,  –268  °C 

sovuq  haroratda  ishlaydi.  So‘nggi,  uchinchi  daraja  esa,  odam  ishlashi  uchun 

moslashtirilgan  jihozlardan  iborat  bo‘lgan interfeys  kompyuteri  (odam-mashina 

interfeysi) bo‘ladi. Eng kamtarona taxminlarga ko‘ra, bunday kvant kompyuterlari 

hozirda mavjud eng ilg‘or superkompyuterlardan 100-300 barobar tezkorroq bo‘lar 

emish! 

---