V. V. Petrov aniqlagan. Ishlab chiqarishdagi elektr jarohatlarini ancha keyin: 1863 yilda o’zgarmas va 1883 yilda o’zgaruvchan tokni ta’siri yozilgan

ulash qurilmalari
deb ataladi. Yerga qoqilgan va o’zaro metal bilan 
biriktirilgan o’tgazgichlar 
yer ulagich
deb ataladi. Yerga ulanayotgan qismlarni va 
yerga ulagich orasini bog’lovchi simlarni - 
yer o’tgazgichi
deb ataladi. Agar yer 
o’tgazgichni ikkita va undan ko'p bo’lsa ularni 
magistral
deb ataladi. 
45- rasm. a) va b) - Ochiq va yopiq taqsimot qurilmalarni erga ulash sxemalari; 1- 
metall setkasi; 2- vertikal elektrod; 3-gorizontal yer ulagich; 
Yer ulagichni joylashtirishiga qarab yerga ulanayotgan dasgohlariga nisbatan, 
yerga ulash qurilmalarini 
chiqarilgan
va 
konturli
turlariga ajratiladi. 
4,5- yer o’tgazgichi; 6- magistralli yer o’tgazgichlar 
Chiqarilgan yer ulagichlar yerga ulanayotgan dasgohlaridan uzoqroq joyiga 
o’rnatiladi va yerga ulagich yordamida biriktiriladi. Yer ulagichlar yerga 
ulanadigan uskunalaridan nisbatan uzoq masofa joylashgan sababi yoyilib o’tish 
zonasidan tashqari joylashgan bo’ladi. Shu tufayli tegib ketish kuchlanishini 
koeffisenti birga teng bo’ladi. Inson kuchlanish ostida bo’lgan uskunani qobig’iga 
tegib olishida qobig'i yerga nisbatan kuchlanishiga duch keladi: 
Utk = Uk = Ii Ri 
Demak, chiqarilgan ulagichlar faqat qobiqdagi kuchlanishi yo’l qo’yilgan 
meyoridan oshmagan holatida va yerga ulash qurilmani kichik qarshiligi hisobiga 
havfsizlik sharoitlariga javob beradi. Yerga katta tok o’tib keladigan bo’lsa (bu 
holat zamonaviy elektr uskunalarida sodir bo’lishi mumkin), qobiqdagi yo’l 
qo’yilgan kuchlanishni yerga nisbatan ulash qurilmani qarshiligini pasaytirish 
hisobiga havfsizlikni taminlab bo’lmaydi. Bu holatda konturli yerga ulash 
qurilmalari qo’llaniladi. 
Konturli yerga ulash qurilmalarida yer ulagichlar yerga ulanadigan uskunalarni 
joylashgan maydonini perimetrda va maydoncha ichkarisida setka shaklida 

---

25
o’rnatiladi. Tok qobiqga o’tib ketish holatida yer ulagichlardan yoyilib ketayotgan 
tok hisobiga maydonchani satxida yuqori potensial hosil bo’ladi, maydonchaga 
chatishgan yeriga nisbatan. Potensiyalarni yoyilish grafigini olish uchun har bir 
ulagichni potensiallarni alohida ustma-ust qo’shib aniqlash mumkin. Shuni 
hisobiga uskunani qobig’i va yer satxini potensiallari tenglashadi va maydon ichida 
tegib ketish kuchlanishi arzimaydigan bo’lib qoladi. 
Konturli yerga ulash qurilmalarini maydon chegarasidan chiqishida qadamli 
kuchlanish baland bo’lib qoladi. Uni kamaytirish maqsadida insonlar o’tadigan 
yo’llarida alohida metalli shinalar o’rnatiladi. Natijada yer sathidagi potensiallarni 
taqsimlash qiyaligi hamda qadamli kuchlanishi kamayadi. 
Shunday qilib, konturli yerga ulash qurilmada yerga ulangan uskuna atrofidagi 
potensiali balandroq, potensiallarni ayirmasi esa pastroq bo’lishi hisobiga tegib 
ketish kuchlanishni va qadamli kuchlanishni havfsizligini ta’minlanadi. 
Yerga ulash qurilmalari-tabiiy va sun’iy bo’lishi mumkin. Qurilishida va ishlab 
chiqarishda qo’llaniladigan elektr o’tkazuvchi qismlar: metalli konstruksiyalar, 
armatura, truba qovurlari (yonuvchi va portlovchi gaz va suyuqliklardan tashqari), 
kabellarni metallik izolyatsiya (alyumindan tashqari) va hakazo,