V. V. Petrov aniqlagan. Ishlab chiqarishdagi elektr jarohatlarini ancha keyin: 1863 yilda o’zgarmas va 1883 yilda o’zgaruvchan tokni ta’siri yozilgan

X
e
 
)
/ 2
™
y
oki 
U
yk = 
U
ea 
bu yerda: tegib ketish kuchlanishni koeffitsienti (yoyilib ketish zona doirasida 
birdan kam, tashkarida esa birga teng). 
Yerga ulangan nuqtasidan uzoqlashgan sari, tegib ketishga kuchlanishi orta 
boradi va yoyilib ketish zonasi tashqarida elektr uskunani qobig’ini kuchlanishiga 
teng bo’ladi. 
Inson tanasidan o’tayotgan tok : 
I
, = 
Uy
k
/
R, 
Tok yeyilish zonasida qolgan inson qadamli kuchlanishga duch keladi. Qadamli 
kuchlanishni soni ikkita oyoq tegidagi potensialayirmasiga teng. 
Insonni bitta oyog’i yer ulagichdan X masofada joylashgan bo’lib, ikkinchi 
oyog’i bir qadam (a) narida bo’lsa (ko’pincha a= 80 sm deb olinadi). 
и
ук 
=9x 
-
9i = 
I
0
p
0
/ 2 m ( x
+
a )
y
oki 
U
yk 
=
U
0
d X
0
/
X(x
+ 
a )
 
tegib ketish kuchlanishiga o’xshab u^ = u
0
p
bu yerda 
p = a x
0
/ x ( x
+ a) 
qadamli kuchlanish koeffsienti yer ulagich va shu ulagichdan joylashgan 
masofasiga va qadam kengligiga bog’lik (yerga ulangan nuqtaga yaqinroq va 
qadami kengroq bo’lsa P kattaroq bo’ladi). 
Qadamli kuchlanishida inson tanasidan o’tayotgan tok: 
I
, = 
Uy
K
/ 
R
Qadamli kuchlanish yerga ulangan nuqtasida eng katta me’yoriga ega va asta-
sekin uzoqlashgan sari, kamayib boradi va yeyilish zonasini chegarasida nolga teng 
bo’lib qoladi va insonni qadami qanchalik katta bo’lsa, shunchalik qadamli 
kuchlanishi ham ko’payadi. 
Shuni aytib o’tish kerakki, insonga tegib ketish kuchlanishi va qadamli 
kuchlanishi ta’siri har xil. Tegib ketish kuchlanishida tok ulangan nuqtadan insonni 
ko’krak qafasidan o’tadi, qadamli kuchlanishida esa, pastki qismdan o’tadi agar, 
qadamli kuchlanish anchagina ko’prok bo’lib qolsa, oyoqni tomirlari tortishib 
qolishi mumkin va inson yiqilsa, unda tokni zanjiri butun tanasidan o’tadi. 
Elektr jarohatlarini natijalariga atrof muhitni ta’siri katta ahamiyatga ega. 
Namlik va haroratni ko’tarilishi bilan inson tanasini elektr qarshiligi kamaytirish 
bilan insonni umumiy elektr qarshiligini ham kamaytiradi. 
Atrof muhitni bosimi ko’payishi bilan insonni havfsizligi kamayib boradi, 
bosim kamayishi bilan ko’payadi. 
Havf darajasiga havoni tarkibi ham ta’siri ko’rsatadi. Havo tarkibidagi kislorod 
oshgan sari tanani elektr tokini ta’sirini sezgirligi kamayib boradi, kamaysa-
ko’payadi. Havo tarkibidagi uglekislotali gazlar elektr tok ta’sirini sezgirligiga 
teskari ta’sir etadi. 
Muhitni tavsifnomasiga qarab ishlab chiqarish honalarni quyidagicha ajratiladi: 

---

15
-
me’yorli - xonalari quruq, issiq va chang belgilari hamda, kimyoviy faol 
muxiti yo’q xonalar; 
-
quruq xonalar havodagi nisbiy namligi 60 % dan kam bo’lmagan xonalar; 
-
namli xonalar- nisbiy namligi 60 % dan -75 % gacha bo’lgan xonalar; 
-
zah xonalar havodagi nisbiy namligi 75 % dan oshgan, 100% ga 
yetmagan xonalar; 
-
juda zax xonalar- nisbiy namligi 100 % ga yakin, devorlar, pol, patolok va 
buyumlarda suv tomcxilari mavjud; 
-
issiq xonalar - havo harorati uzoq vaqt davomida 30
o
C dan oshiq; 
-chang xonalari - ajralib chiqayotgan chang simlarni qoplab oladi, 
mashinalar va uskunalarni ichki qismlariga kirib ketadi. Xona changlari tok 
o’tkazuvchan va o’tkazmas bo’lishi mumkin; 
-
kimyoviy faol muhitli - doimiy yoki uzoq vaqt davomida bug’lar yoki 
boshqa moddalar elektr o’tkazgichlarning izolyatsiyasini yemirishga olib keladi. 
Inson uchun elektr havf darajasi bo’yicha ish sharoitlari quyidagicha ajratiladi: 
yuqori havfi, xavfli va havfsiz darajalari.