V. V. Petrov aniqlagan. Ishlab chiqarishdagi elektr jarohatlarini ancha keyin: 1863 yilda o’zgarmas va 1883 yilda o’zgaruvchan tokni ta’siri yozilgan

rl = r2 = 
r
 
Inson tanasidan o’tayotgan tok kuchi quyidagi formula bilan aniqlanadi: 
I, 
= 
U
 /(r 
+ 
2R,) 
Qutb orqali yerga ulangan tarmoqdagi o’tkazgichga tegib ketishida: 
I
t
 
= 
U
 /(R
+
2R
0
) 
Inson tanasini qarshiligi ( 
r
 
) yerga ulangan neytrali qarshiligida 
(r
) 
ancha 
ko’p bo’lganligi 
(r 
> 
r
) 
inobatga olinsa: 
I, 
= 
U
 / 
R 
Bir o’tkazgichi uzilib yerga ulanib qolgan holatida ikkinchi o’tkazgichga tegib 
olishida: 
I, = U
 
/(
R 
+
 R
 
)
 
O’rta nuqta orqali yerga ulangan tarmoqqa ulanib qolishida, inson, tarmoqni 
kuchlanishini yarmisiga teng kuchlanishiga duch keladi: 
I, 
= 
U
 /2( 
R
 
+ 
R
e
) 
Ikki nuqta bilan ulanib qolishida inson quyidagi kuchlanishiga duch keladi: 
I, 
= 
U
 / R 
Yuqorida keltirilgan formulalardan ko’rinib turibdiki, bir fazali va o’zgarmas 
tok tarmoqlariga ulanib qolishida inson uchun eng xatarligi ikki simga bir vaqtida 
ulanib qolishi, istalgan yerga nisbatan tarmoq rejimida (izolyatsiyalangan, qutb 
yoki o’rta nuqta orqali yerga ulangan). Shu holatida inson tanasidan o’tayotgan 
tok, faqat o’z qarshiligiga bog’lik bo’ladi. Inson uchun eng havfsizi 
izolyatsiyalangan tarmoqdagi bir simga tegib ketishi. 
Elektr uskunalarining yerga ulanib qolishini havfi. Yerga ulanib qolgan tokni 
yoyilib ketishi. Izolyatsiyalangan yoki kuchlanish ostida bo’lgan elektr o’tkazgich 
uzilib yerga tushib qolgan holatida, yoki faza izolyatsiyani yorib o’tib qobiqqa 
ulanib qolgan holatida, elektr o’tkazgich yerga ulanib qoldi deb hisoblanadi. Shu 
hodisada hosil bo’lgan potensialarni yer yuziga yoyilib ketishi bilan tavsiflanadi. 

---

13
Taxlilni soddalashtirish uchun yerga oqib ketayotgan tok bitta o’tgazgich orqali 
vaulangan joyga esa yarim sfera shakliga ega, yer tartibi bir xil, yerni solishtirma 
qarshiligi (R) esa yerga ulanib qolgan o’tkazgichni materialini solishtirma 
qarshiligidan bir necha barobar ko’p deb qabul qilamiz. Ulangan joydan X 
masofada joylashgan A nuqtasida tok zichligi quyidagicha aniqlanadi: 
S=I
e
/S=I/2n *
2
bu yerda: Ie - yerga oqib ketayotgan tok miqdori 
S=2nX - X- radiusli yarim sferani maydonini yuzasi. 
Maydon kuchlanishi E va yer qatlamini qalinligidagi orqali yer qatlamini 
elementar qalinligidagi dx kuchlanishni tushib ketishi quyidagi ko’rinishiga ega 
bo’ladi: 
dU= Edx 
Om qonuni asosida, differentsial shakldagi maydonni kuchlanishi: 
E = 5 p
A nuqtani potentsiali (yoki shu nuqtadagi kuchlanishi) A nuqtadan cheksiz uzoq 
joylashgan nolga teng potentsialga ega bo’lgan nuqta, kuchlanishini pasayishiga 
teng shuning uchun: 
T T