V. V. Mayskiy

Neyrotrop vositalar. 
Periferik nerv tizimiga ta’sir etuvchi vositalar 
Periferik nerv tizimida afferent va efferent qismlar farqlanadi.Organ va toʻqima 
qoʻzgʻaluvchanlikni 
MNS 
oʻtkazuvchi nerv tolalari – afferent, MNS dagi 
qoʻzgʻaluvchanlikni organ va toʻqimaga yetkazadigan nerv tolalari esa efferent tolalar 
deyiladi. 
A.Afferent innervatsiyaga ta’sir etuvchi vositalar. 
Afferent innervatsiyaga sezuvchi nerv oxirlari va sezuvchi nerv tolalari kiradi. Sezuvchi nerv 
oxirlari (sezuvchi retseptorlar) organ va toʻqimalarda joylashgan va har xil turdagi ta‘sirni 
qabul qilish xususiyatiga ega. Ogʻriq, harorat, taktil, hid bilish, ta‘m bilish retseptorlari 
mavjud. 
1Boʻlim. Nerv oxirlarida sezuvchanlikni soʻndiruvchi yoki kuchaytiruvchi-
lar 
Afferent tolalar oxiridagi sezuvchanlikni kamaytiruvchi moddalarga –mahalliy anestetiklar, 
ta‘sirlantiruvchi moddalarni harakatiga toʻsqinlik qiluvchi moddalarga –burishtiruvchi, 
adsorbsiyalovchi vositalar kiradi. 
1.1. Mahalliy anestetiklar. 
Mahalliy anestetiklar –sezuvchi retseptorlarni vaqtinchalik, qaytar bloklash xususiyatiga ega 
boʻlgan moddalar. Birinchi oʻrinda ogʻriq retseptorlari, keyin esa harorat, taktil retseptorlari 
bloklanadi. Bundan tashqari mahalliy anestetiklar nerv tolalari orqali qozgʻaluvchanlik 
oʻtishini buzadi. Birinchi oʻrinda oʻtkazuvchanlik sezuvchi nerv tolalarida buziladi, lekin 
mahalliy anestetiklar yuqori konsentratsiyada harakatlantiruvchi nerv tolalarini ham bloklash 
xususiyatiga ega. Mahalliy anestetiklar ta‘sir mexanizmi nerv oxirlari va tolalari 
membranasidagi Na
+
kanallarini bloklash bilan amalga oshadi. Na
+
kanallarini bloklanishi 
natijasida nerv oxirlari va tolalari membranasi depolyarizatsiyasida va harakat potensial hosil 
boʻlishida va tarqalishida buzilish yuzaga keladi.
Mahalliy anestetiklar – kuchsiz asoslar. Moddaning ionlashmagan 
(protonlashmagan)
molekulasi nerv tolasi ichiga kirib, anestetikni ionlashgan shaklini hosil qiladi va Na
+
kanallarining sitoplazmatik 
(hujayra ichi)
qismiga ta‘sir koʻrsatadi. Mahalliy anestetiklar 
kislotali muhitda sezilarli darajada ionlashgan boʻladi va nerv tolalari ichiga kirmaydi. 
Shuning uchun kislotali muhitda, asosan hujayra yalligʻlanganda mahalliy anestetiklar ta‘siri 
susayadi. 

---

79 
Manbaa:
@pharma_baza
Rezorbtiv ta‘sir natijasida mahalliy anestetiklar MNS ga ta‘sir qiladi. Bunda mahalliy 
anestetiklar bezovtalik, tremor, sudorog 
(tormozlovchi neyronlar soʻnishi)
va yuqori 
dozalarda nafas va vazomotor markazlarni tormozlashini yuzaga keladi.
Mahalliy anestetiklar miokard qisqaruvchanligini soʻndiradi, qon-tomirlarini kengaytiradi 
(Na
+
kanallarining bloklanishi va simpatik innervatsiyaga tormozlovchi ta’siri bilan 
bogʻliq)
, arterial bosim pasayadi. Kokain bundan mustasno boʻlib, yurak qisqarishini 
kuchaytiradi va tezlashtiradi, tomirlarni toraytiradi arterial bosimni oshiradi, bu ta‘sirni 
kokainning simpatik presinaptik membranada joylashgan Noradrenalin Transporteri(NAT) ni 
bloklashi orqali amalga oshiradi, natijada sinaps boʻshligʻidagi NA presinaptik qayta 
yutilmaydi, xuddi shunday xususiyat 
prilokain
da ham mavjud. 
Mahalliy anestetiklarning ahamiyatli xususiyati ogʻriq retseptorlarini va sezuvchi nerv 
tolalarini bloklashi hisoblanadi. Shuning uchun mahalliy ogʻriqsizlantirishda 
(mahalliy 
anesteziyada)
asosan, jarrolik operatsiyalarida qoʻllaniladi.