V. V. Mayskiy

 
Rasm:
Retseptorlarning tushuvchi regulyatsiyasi va desensitizatsiya 
Antagonist-agonistlar
- bir xil subtipdagi retseptorlarga turlicha ta‘sir qiladigan 
moddalardir: ular ba‘zi subtipdagi retseptorlarni stimullaydi, boshqalarini esa bloklaydi. 
Masalan, narkotik analgetik nalbufin opioid retseptorlari subtiplariga turlicha ta‘sir qiladi. 
Kappa-retseptorlarini nalbufin stimullaydi 
(va shuning uchun ogʻriq sezgirligini pasaytiradi)
va boshqa myu - retseptorlarni bloklaydi 
(va shuning uchun dori moddalarga urganib 
qolishlik jihatidan kamroq xavfli). 
Moddalarning 
fermentlarga 
ta‘siri 
misolida 
asetilxolinesterazani 
(atsetilxolinni 
parchalaydigan ferment)
bloklaydigan antixolinesteraza vositalarining ta‘siri boʻlishi 
mumkin va shu bilan birga atsetilxolin ta‘sirini kuchaytiradi va uzaytiradi. Hujayralar 
membranasidagi ion kanallarini stimullaydigan yoki bloklaydigan ma‘lum dorivor moddalar 
mavjud , ya‘ni Na
+
, K
+
, Ca
+2
(natriy, kaliy, kaltsiy) 
ionlarini tanlab oʻtkazuvchi kanallar. 
Masalan, natriy kanallarini bloklaydigan mahalliy ogʻriqsizlantiruvchi va ba‘zi antiaritmik 
moddalar 
(prokain, xinidin)
. Tibbiy amaliyotda kalsiy kanallari blokatorlari va kaliy 
kannallari aktivlovchilari qoʻllaniladi.
Moddalarning
transport tizimiga
ta‘siriga norepinefrin va serotoninning presinaptik 
membrana orqali qaytar transportini bloklovchi trisiklik antidepressantlar ta‘sirini misol 
qilish mumkin. Boshqa ta‘sir mexanizmlari ham boʻlishi mumkin. Masalan, diuretik 

---

73 
Manbaa:
@pharma_baza
mannitol buyrak kanalchalarida osmotik bosimning oshirishi hisobiga siydik miqdorini 
koʻpaytiradi.
Turli xil dorivor moddalarning ta‘sir qilish mexanizmlari har xil darajada oʻrganilgan. Ularni 
oʻrganish jarayonida ta‘sir mexanizmlarini tushunish nafaqat murakkablashishi, balki 
sezilarli darajada oʻzgarishi ham mumkin 
"
Ta’sir lokalizatsiyasi (nishoni)
" tushunchasi ma‘lum bir dori moddalarining ta‘sir qilish 
nishonini 
(joylarini)
anglatadi. Masalan, yurak glikozidlari birinchi navbatda yurakka ta‘sir 
qiladi. 
"