V. V. Mayskiy

B.Farmakodinamika va farmakokinetikaga ta’sir etuvchi omillari:
1.Moddalarning xususiyatlari
(kimyoviy tuzilishi, fizik-kimyoviy xususiyatlari, dozalari)
 
Moddalarning farmakodinamika va farmakokinetikasi avvalo ularning 
kimyoviy tuzilishiga
bogʻliq. Oʻxshash kimyoviy strukturali moddalar 
(masalan benzodiazepin, ksantinlar)
oʻxshash kimyoviy ta‘sirga ega. Moddalarning
fizik-kimyoviy xususiyatlari
(lipofillik, 
qutblilik, ionlanishi)
shubhasiz muhim ahamiyatga ega. Har bir dori vositasining ta‘siri uning 
dozasi
yoki 
konsentratsiyasiga
bogʻliq. Umuman olganda moddaning dozasi oshirilsa, 
ta‘siri tezlashadi. Arifmetik shkala boʻyicha doza va uning effekti oʻrtasidagi bogʻliqlik 
giperbolik koʻrinishda. Logarifmik shkala boʻyicha hisoblansa ular oʻrtasidagi bogʻliqlik
S-simon shaklda boʻladi 
(7-rasm).
Ikki moddaning bir xil kattalikdagi ta‘sirni yuzaga keltiradigan dozalarini hisoblashda 
ularning faolliklari taqqoslanadi. Odatda 50% ta‘sirga erishiladigan dozalar taqqoslanadi: 
ED
50 
(ED
50; 
effective dose)
. Agar ED
50
A modda ED
50
B moddadan 2 marta kam boʻlsa, A 

---

74 
Manbaa:
@pharma_baza
modda 2 marta faolligini bildiradi. Bundan tashqari dori moddalarning ―effektivlik‖ 
tuchunchasi farqlanadi, bu maksimal ta‘sir kattaligi bilan taqqoslanadi. (8-rasm). 
Agar A moddaning maksimal ta‘siri B moddaning maksimal ta‘siridan 2 marta katta boʻlsa, 
A modda B moddadan 2 marta effektliligini bildiradi.
7-rasm
.Har xil qiymatlarda effektning dozaga bogʻliqligi 
A-doza arifmetik shkala boʻyicha 
(giperbolik bogʻliqlik) 
B-doza logarifmik shkala boʻyicha 
(S-simon bogʻliqlik) 
Moddalarning 
minimal 
ta‘sir 
qiluvchi, 
oʻrta va yuqori terapevtik dozalari 
farqlanadi.Terapevtik dozaning minimal miqdordan yuqori miqdorigacha boʻlgan diapazoni 
―