|
SAVOL VA TOPSHIRIQLAR:
Autizmli bolalar boshqa rivojlanishidagi nuqsoni bo‘lgan bolalardan
1.
qanday farqlanadi?
Autizmli bolalar intеllеktida qanday nuqsonlar kuzatilishi mumkin?
2.
Autizmning asosiy bеlgilari nimada?
3.
Maktabgacha yoshdagi autizmli bolalar bilan ishlash jarayonida nima-
4.
larga e’tibor berish talab etiladi?
Autizmli bolalar oilasida ota-onalar bolaga qanday munosabatda bo‘lishi
5.
lozim?
155
9-bob. MUjASSAM VA RIVOjLANISHIDA MURAKKAB
KO‘P NUQSONLI BOLALAR
Mujassam nuqsonli bolalar toifasiga kar-ko‘r-soqov bolalar kira-
di. Bu toifadagi bolalar nuqsoni ancha murakkab. Kar-ko‘r-soqov
bolalar tevarak-atrofdan informatsiya olish imkoniyatidan mahrum
bo‘lganligi tufayli aqlan rivojlanmaydi. Biroq maxsus tashkil etil-
gan yordam tufayli bu bolalar to‘liq intellektual rivoj lanish imkoni-
yatiga egadirlar. Ularga barcha murakkab muloqot turlari yaratila-
di, nutqi o‘stiriladi va ular barkamol nutqdan tortib to so‘z nutqiga-
cha egallay oladilar. Bu esa ularni o‘rta maktab dasturini egallab,
hatto oliy o‘quv yurtlarini muvaffaqiyatli bitirishga imkon beradi.
Bunga Olga Ivanovna Skoroxodovaning hayoti va ijodini misol
qilib keltirishimiz mumkin. Kar-ko‘r-soqov qizchani mashhur de-
fektolog I. A. Sokolyanskiy o‘zi rahbarlik qilgan maktab-klinikada
o‘qitib, tarbiyalagan. Oliy o‘quv yurtini tugatib, O. Skoroxodova
butun hayotini Korreksion peda gogikaga bag‘ishladi. U Korreksion
pedagogika ilmiy-tadqiqot instituti dotsenti, pedagogika fan-
lari nomzodi, ko‘pgina ilmiy maqola, she’rlar to‘plami mualli-
fi. Ayniqsa u yaratgan noyob kitoblar «Как я воспринимаю
окружающий мир» (1947), «Как я воспринимаю, представляю
и понимаю окружающий мир» (1956), «Как я воспринимаю и
представляю окружающий мир» (1972) ko‘pgina tillarga tarjima
qilindi. Moskva viloyati ning Zagorsk shahrida kar-ko‘r-soqov bo-
lalar bilan olib boriladigan ishlar tizimi takomillashtirildi. Ushbu
maktab-internat o‘z faoliyatini davom ettirmoqda va ko‘pgina kar-
ko‘r-soqov bolalarga mustaqil hayotda o‘z o‘rnini topib ketishga
yordam bermoqda.
Rivojlanishida murakkab ko‘p nuqsonli bolalarda ko‘rishi,
eshi tishi, harakati, intellekti, nutqi va boshqa tomonlarida nuqson-
156
lar birgalikda kechishi mumkin. Bu kamchiliklar ularning ta’lim-
tarbiyasini qiyinlashtiradi. Ular Sog‘liqni saqlash vazirligi tasar-
rufidagi internat tipidagi «Muruvvat» uylarida yashaydi.
Shu paytgacha ushbu toifadagi bolalar bilan ta’limiy, korreksion
rivojlantiruvchi psixologo-pedagogik hamda korreksion-tarbiyaviy
ishlarni tashkil etish masalalari yetarlicha hal yetilmagan edi.
Olimlar o‘sib kelayotgan bola organizmi, uning miya tuzili-
shining ichki imkoniyatlari chegarasizligini inobatga olgan holda
tashkil etilgan korreksion-pedagogik, psixologik hamda tibbiy
ishlar, bolaning birlamchi nuqsonini kamaytirib, ikkilamchi nuq-
sonlarini oldini olishga yordam berishi haqidagi nazariyalarni il-
gari surgan, ishlab chiqishgan. Ularning fikricha, rivojlanishida
nuqsoni bo‘lgan bolalarning rivojlanish imkoniyatlari chegarasiz.
Bundan kelib chiqadiki, rivojlanishida murakkab ko‘p nuqsonli
bolalarni ham, boshqa toifadagi alohida yordamga muhtoj bola-
lar singari mustaqil, hech kimga qaram bo‘lmagan holda hayot
kechirish, kasb-hunarga o‘rgatish mumkin, agarda ular bilan ilk
yoshidan boshlab muntazam ravishda nafaqat davolash chora-tad-
birlari, balki ta’limiy, korreksion-rivojlantiruvchi ta’lim izchillik
bilan amalga oshirilsa.
Murakkab, mujassam nuqsonli bolalardan eshitish qobiliyati
zaif va aqli zaif bolalar birinchi bo‘lib o‘rganilgan edi. Kar va
zaif eshituvchi bolalarda ikkilamchi hodisa sifatida aqlan zaiflik
kuzatilib boriladi. Natijada intellekti sog‘lom, eshitish qobiliyati
zaif bolalarni aqli zaif eshitish qobiliyati zaif bolalardan amalda
ajra tish ancha mushkul. Ayniqsa, ilk yoshdagi bolalarda. Hozirgi
kunda ular uchun differensial-diagnostik mezonlar ishlab chiqil-
gan. Aqliy rivojlanishi va eshitish qobiliyati zaif bolalar karlar
yoki zaif eshituvchi bolalar maktab-internatlarining yordamchi
sinflarida yordamchi maktab dasturi bo‘yicha ta’lim oladilar.
Yordamchi sinflar ko‘r va zaif ko‘ruvchi bolalar maktab-internat
-
larida ham mavjud.
157
Do'stlaringiz bilan baham: |
