V. R. Xaydarov, N. A. Djabbarov

 
 
 

---

138 
SHAMCHALAR (SUPPOSITORIA) 
Shamchalar (lotincha – suppositoria so„zidan olingan bo„lib, joylashtirmoq, 
o„rnatmoq degan ma‟nolarni bildiradi) dori moddasi va shamcha asosidan tashkil 
topgan yumshoq dori shakli bo„lib, eramizdan oldingi 2600 yildan boshlab, Misr 
va Messopatamiya xalqlari tomonidan o„simlik va xayvon yog„laridan shuningdek, 
asal, o„simlik, sharbatlari va mumlardan shamcha sifatida foydalanib kelinganligi 
xaqidagi ma‟lumotlar qadimiy yozuvlarda ya‟ni Ebers papiruslarida o„z aksini 
topgan. Qadimiy grek tibbiyotining namoyondalari Gippokrat va Dioskaridlar kelib 
chiqishi nuqtai-nazaridan turli tabiiy xom ashyolar (asal, moylar, mum, o„simlik 
sharbatlari va boshq.) asosidagi shamchalardan amaliyotda foydalanganlar. 
Shamchalar to„g„risida umumiy tushuncha 
Shamchalar - xona haroratida qattiq, tana haroratida suyuqlanuvchi yoki 
eruvchi, tarkibida bir yoki ikki, ba‟zan undan ham ko„p dori moddasi va yordamchi 
moddalar saqlagan, dozalarga bo„lingan dori turi bo„lib, asosan tananing 
bo„shliqlariga qo„llash uchun mo„ljallangan bo„ladi. 
Shamchalar ishlatilishiga qarab quyidagicha tasniflanadi: 
-
rektal shamchalar (Suppositoria rectalia) 
to„g„ri ichak uchun 
mo„ljallangan; 
-
vaginal shamchalar (Suppositoria vaginalia) bo„shliqlarga ishlatish uchun 
mo„ljallangan; 
-
tayoqchalar (Bacilli) siydik chiqarish yo„llari, bachadon bo„yin kanallari 
va boshqa yaralar oqibatida paydo bo„lgan tanadagi teshik-yo„llarga qo„llash uchun 
mo„ljallangan. 
Ta‟sir qilish mexanizmiga ko„ra shamchalar mahalliy (lokal) va rezorbtiv 
(tizimli) ta‟sirga ega bo„lgan shamchalarga bo„linadi. 
Keyingi yillarda shamchalarni korxona sharoitida ishlab chiqarilish ko„lami 
boshqa dori shakllariga qaraganda bir muncha ortdi. Sababi bu dori turi og„iz 
orqali qabul qilinadigan boshqa dori turlariga qaraganda farmakologik ta‟sirining 
tezroq yuzaga chiqishi, ya‟ni to„g„ri ichak orqali dori turi tarkibidan dori 
moddasini tezroq so„rilishi va qon tarkibiga o„tishidadir. Bu dori turining ta‟sir 
qilish tezligi, in‟eksion dori turining so„rish tezligiga yaqinlashmoqda. 
SHuningdek, og„iz orqali qabul qilinadigan dori turlariga o„xshab, oshqozon ichak 
traktida va jigarda hech qanday fermentativ ta‟sirlarga uchramasligi, bu dori 
turining asosiy yutug„idir.

---

139