V. R. Xaydarov, N. A. Djabbarov

Glitserinni polimerlangan hosilalari – 
qattiq emulgatorlar T-1 va T-2 bilan 
tayyorlangan surtma asoslari bo„lib, ular ko„proq margarin ishlab chiqarishda 
ishlatiladi. Ularning tipik vakili (T-1), diglitserinni stearin kislotasi bilan hosil 
qilgan, to„liq bo„lmagan, mono va diefirlarining aralashmasi bo„lib, T-2 esa xuddi 
o„sha distearatlarning triglitseridi hisoblanadi. T-2 dan E.N.Kutumova (1956) asos 
sifatida foydalanishni taklif qildi. Uning tarkibini (30%) suv va (6 qism) vazelinni 
(1 qism) emulgatordagi qotishmasi bilan hosil qilgan emulsiyasi tashkil qilib, u oq 
rangli, surtmasimon massa. 
Spanlar – 
Spans sorbitanni yuqori molekulali yog„ kislotalari bilan hosil 
qilgan to„liq bo„lmagan efiri hisoblanadi. Sorbitan 6 atomli sorbitol spirtidan 
(sorbit) hosil bo„ladi. SHuningdek jarayonning aylanishida tetragidropiran 
birikmalari bilan birgalikda tetragidrofuran tuzilishlari ham hosil bo„ladi. 
Sorbitanni furanli tuzilishi digditratlanib, bitsiklik angidrid – sorbit hosil bo„ladi, 
qaysiki u ham yog„ kislotalari bilan eterifikatsiyalanadi. Sorbitanni hosil bo„lishida 
ishtirok etadigan kislotaga qarab, spanlar turlicha ataladi, ya‟ni span – 20, span – 
40, span – 60 va boshqalar. Ular lipofil birikmalar bo„lib, biroq ular moyda kam, 
spirt, atseton va xloroformda yaxshi eriydi, s/m tipidagi emulsiyasini hosil qiladi. 
Ularni ionlanish xossasi bo„lmaganligi uchun ulardan surtmalar tayyorlashda har 
turdagi dori moddalaridan keng qamrovli tarzda foydalanish mumkin.

---

122 
Pentol – 
to„rt atomli pentaeritrit spirti va olein kislotasining hosil qilgan 
mono – (19%), di – (55% dan ko„p) va tetraefirli (17%) aralashmasi bo„lib, BIFITI 
sintetik va tabiiy xushbo„y moddalarni sintez qilish bo„limida sintez qilingan. Uni 
farmatsiyada birinchi bo„lib V.M.Gretskiy (1964) surtmalar texnologiyasida 
qo„lladi. Vazelinni 5% pentol bilan hosil qilgan turg„un, yuqori disperslikka ega 
s/m tipidagi emulsion tizimi 50-60% suv bilan, xech qanday qo„shimcha 
ta‟sirlarsiz yuqori faollikni nomoyon qiladi. Asos saqlanish davomida, 
muzlatilganda va qizdirilganda juda turg„un.