V. R. Rahimov, N. U. Ubaydullayev

4.5-§.  AMMIAK-SELITRALI PORTLOVCHI MODDALAR
Ammiak-selitrali portlovchi moddalar ammiakli selitraning port-
laydigan kimyoviy birikmalar (trotil, geksogen, nitroefir va boshqalar) 
bilan aralashmasidan iborat bo‘lgan portlovchi modda turidan biridir.
Ammiak-selitrali portlovchi moddalarning asosiy oksidlovchi-
si  o‘zining  tarkibida  (20 %  miqdorda)  ortiqcha  kislorod  saqlovchi 
 
ammiakli selitra (NH
4
NO
3
) bo‘lib, tarkibiy qismiga yonuvchi element-
lar kiritilgan, ular kimyoviy reaksiyaga kirishib, portlashni kuchay-
tiruvchi kuchli impuls uyg‘otadi (portlash shaklida). Lekin ammi-

---

139
akli selitraning portlash issiqligi kam, bundan tashqari, portlashdan 
uyg‘onishga sezgirligi odatdagi sharoitda kichik. Lekin yonuvchi  
elementlar bilan aralashmasi, ayniqsa, portlovchi kimyoviy birikma 
(trotil, geksogen va boshqalar) bilan aralashmasining detonatsiyaga 
uyg‘onish sezgirligi va portlash issiqligi ortadi.
Tashqi ko‘rinishi bo‘yicha selitra oq yoki och sarg‘ish rangda 
bo‘lib, kristallangan modda – baliq tangachalariga o‘xshash, donador-
li yoki kristall ko‘rinishga ega.
Suvga turg‘un ammiak-selitrali portlovchi moddani tayyorlash 
uchun ammiakli selitraning ЖВ markali, suv ta’siriga turg‘un bo‘lgan 
maxsus navi qo‘llaniladi. Uni tayyorlashda ammiakli selitra ning kon-
sentrlangan eritmasiga, ko‘p bo‘lmagan miqdorda temir sulfat kislota-
si kiritiladi. Shundan so‘ng kristallar yoki donadorlikka ega bo‘lgan 
temirlangan selitra yog‘li kislota va parafin bilan 1:1 nisbatda ishlov 
berib tayyorlanadi.
Ammiakli selitraning ikkita teskari (salbiy) xususiyati bo‘lib, 
bir-biriga yopishib zichlanib yotib qolishi bo‘lsa, ikkinchisi nam 
so‘ruvchanligidir, bu xususiyatlar undagi portlovchi modda miq - 
doriga ma’lum darajada o‘tadi. Harorat – 16, 32, 85, 125°C da selit-
ra har xil modifikatsiyaga o‘tadi, shunda uning yotib cho‘kib qol
-
ish xususiyati namoyon bo‘ladi, natijada dekristalizatsiya yuzaga 
kelishiga qulaylik yaratilib, ammiakli selitra kristallarining mah-
kamroq ilakishishi sodir bo‘ladi. Ammiakli selitra suvda yaxshi 
eriydi.
Deyarli barcha ammiak-selitrali portlovchi moddalar tarkibiga 
portlovchi komponent sifatida trotil kiradi. Ammonitlarning yuqori 
quvvatlisi tarkibiga geksogen va aluminiy pudrasi qo‘shiladi. Ammo-
nitlar tarkibiga portlash vaqtida yengil oksidlanadigan aluminiy pud-
rasi kiritilishi issiqlik ajratish imkonini oshiradi va shu bilan portlash 
energiyasini oshiradi.
Bunday tarkiblarni