V. R. Rahimov, N. U. Ubaydullayev

ammonallar
 deyiladi. Ba’zi bir portlovchi 
moddalar tarkibiga oz miqdorda yog‘och uni kiradi, bu yonuvchi va 
yumshatuvchi bo‘lib, ammonitlarning yotib zichlanib qolish xususi-
yatini kamaytiradi. Saqlagichli ammonitlar tarkibiga alanga so‘ndi-
ruvchi – xlorli natriy yoki kaliy qo‘shiladi.
Ammiak-selitrali portlovchi moddalarning kimyoviy xossalari 
ularning tarkibi bilan aniqlanadi (4.1-jadval). Ammonitlar tayyorlash 
uchun faqat kimyoviy turg‘un, bir-biri bilan birga o‘zaro ta’sirlash-

---

140
maydigan komponentlardan foydalaniladi. Shuning uchun ammonit-
lar kimyoviy turg‘un portlovchi modda hisoblanadi.
Ammonitlarning kritik zichligi 1,15–1,4 g/sm
3
  atrofida  bo‘ladi. 
Tarkibiy qismida geksogen bo‘lgan ammonitlarning kritik zichligi 
1,5 g/sm
3
 ni tashkil etadi. Ammonitlar bilan muomala qilinganda nis-
batan xavfsiz, ammo har xil tarkibli bo‘lganligi uchun ular uning xu-
susiyati, sezgirligi va shular natijasida muomala qilishdagi xavfsizligi 
keng chegarada o‘zgarib turadi. Amaliy ishlar ular bilan ehtiyotkor-
lik bilan muomala qilish zarurligini tasdiqlaydi. Kuchli zarba, shpur-
da tiqilib qolgan ammonit patronini metall asbob bilan itarish ham qa-
tor portlashlarga olib kelgani ma’lum.
4.1-jadval
Ko‘rsatkichlar
Saqlagichsiz portlovchi moddalar
Ammonit 
6ЖВ
Dinaftalit 
200
Ammo-
nit skalniy 
№3
Ammo-
nit skalniy 
№1
1
2
3
4
5
Kislorod balansi, %
–0,53
+0,3
–0,78
–0,79
Portlash issiqligi, kJ/kg
4305
4087
5684
5400
Gazlar hajmi, 
l
/kg
895
920
803
831
Portlash harorati, °C
2964
2780
3546
3517
Portlashning ideal ishi, kJ/kg
3561
3304
4440
4420
Patronlarning zichligi, g/sm
3
1–1,2
1–1,15
1–1,1
1,43–1,33
Trausl bo‘yicha ish qobliyati, sm
3
360–380
320–350
450–470
450–480
Gess bo‘yicha brizantliligi, 
mm
14–16
15–16
18–20
22–28
Patronlar oralig‘idagi detonat-
siya uzatish masofasi, mm
quruq bo‘lganda
5–9
3–7
8–14
5–12
suvda tutib turgandan so‘ng
3–6
2–5
5–10
5–8
Detonatsiyalanish tezligi, 
km/s
3,6–4,8
3,5–4,6
4–4,5
6–6,5
Ko‘rsatkichlar
Saqlagichli ammonitrlar
АП-5ЖВ НЖВ-20
T-19
—
Kislorod balansi, %
–0,02
+0,32
–2,47
—
Portlash issiqligi, kJ/kg
3497
3404
3408
—
Gazlar hajmi, //kg
788
718
723
—
Portlash harorati, °C
2529
2231
2214
Portlashning ideal ishi, kJ/kg
2991
2594
2564
—
Patronlar zichligi, g/sm
3
1–1,15
1,05–1,2
1,05–1,2
—

---

141
Trausl bo‘yicha ish qobiliyati, sm
3
320–330
265–280
267–280
—
Gess bo‘yicha brizantliligi, mm
14–17
13–16
15–17
Patronlar oralig‘idagi detona-
tsiya uzatish masofasi, mm,
quruq bo‘lganda
5–10
5–10
7–14
—
suvda tutib turgandan so‘ng 
Detonatsiyalanish tezligi, km/s
2–7 
3,6–4,6
2–7 
3,5–4
4–8  
3,6–4,3
—
Tarkibiy qismiga geksogen yoki shunga o‘xshash portlovchi kom-
ponentlar kiradigan ammonitlar bilan muomala qilishda juda ham eh-
tiyot bo‘lish kerak.
Ammonitlarning issiqlik impulsiga sezgirligi asosan ularning 
tarkibiga bog‘liq. Yonuvchi qo‘shimchalar kiritilgan ammonitlarning 
isitishga va alangaga sezgirligi tarkibida faqat selitra, trotil va ba’zi 
bir organik qo‘shimchalar bo‘lgan ammonitlarga nisbatan yuqoriroq.
Zavodda ammonitlarni tayyorlash jarayonida har bir partiya ning 
namlik darajasini, qo‘shimcha komponentlarni va ammonitning may-
dalanish darajasini, portlovchi moddaning turg‘unligini sinab ko‘rila-
di. Saqlagichli ammonitlarning yuqoridagi keltirilgan ko‘rsatkichlari-
dan tashqari amaliyotda tajriba shtrenlarida metanning va ko‘mir 
changining alangalanishiga ham sinov o‘tkaziladi.
Keyingi vaqtda zichligi 1,7 g/sm
3
 bo‘lgan saqlagichli ammonitlar-
ning kritik diametrini xarakterlovchi sinash tartibi ham kiri tilgan 
bo‘lib, u portlovchi moddaning ortiqcha zichlanganidan detonatsiya-
lanish qobiliyatini va yonishga moyilligini, uning sifatini ham sinaydi.
Rossiya zavodlarida ishlab chiqariladigan ammonitlar partiyalari 
vaqti-vaqti  bilan  МакНИИ  yoki  ВостHИИning  nazorat  laboratori
-
yalarida to‘liq sinovdan o‘tkaziladi.