V. R. Rahimov, N. U. Ubaydullayev

partiya bomba sinashdan oldin, etalon portlovchi modda bilan tarirov-
ka qilinadi. Etalon portlovchi modda sifatida ikki karra spirtda qayta 
kristallashgan trotil qo‘llaniladi.
Portlovchi modda ish qobiliyatini aniqlashning uni energiya 
birligida ifodalash imkonini beradigan oddiy va ishonchli usuli – bal-
listik mortir yoki katta massali ballistik mayatnik usulidir.
МакНИИ ballistik mayatnigida portlovchi modda ish qobiliyati
-
ni aniqlash usuli detonatsiyalanish kritik diametri 30 mm dan yuqori 
bo‘lmagan portlovchi moddalargagina taalluqli. Bu usul portlov-
chi modda ish qobiliyatini etalon portlovchi modda ish qobiliyati bi-
lan solishtirib o‘lchash va amaliy sharoitda qo‘llanayotgan portlov-
chi modda effektivligini aniqlovchi ish qobiliyatining olingan nisbiy 
ko‘rsatkichlari bo‘yicha hisoblashga asoslangan.
Etalon portlovchi modda sifatida IV, V va VI guruh saqlagichli 
portlovchi modda uchun uglenit Э-6 qabul qilingan, saqlagichli III gu
-
ruh va saqlagichsiz portlovchi moddaga ammonit 6ЖВ qabul qilingan.

---

123
Ballistik МакНИИ mayatnik sxemasi 3.4-rasmda ko‘rsatilgan.
Sinash tartibi quyidagicha – mortira kamerasiga sinaladigan 
portlovchi modda zaryadi joylashtiriladi, so‘ng mortirani mayatnik-
ka yaqin keltiriladi, bunda mayatnikning belgilangan nol holatida  
turgan strelkasini o‘zgartirmagan holda zaryad portlatiladi. Portlash-
da mortira rels bo‘ylab orqaga suriladi natijada mayatnik strelka-
si portlash ta’sirida og‘adi. O‘lchov lineykasining shkalasi bo‘yicha 
mayatnik holati ±0,5 mm aniqlikda belgilanadi. Sinalayotgan va eta-
lon portlovchi modda navbati bilan portlatiladi (avval etalon, so‘ng 
sinalayotgan portlovchi modda). Mayatnikning og‘ishi va portlatish 
alohida ro‘yxatga olinib hisoblanadi. Zaryadining massasi 200 yoki 
300 g, diametri 36–37 mm bo‘lgan har bir portlovchi modda uchun 
uchtadan sinash o‘tkaziladi.
Nisbiy ish qobiliyati:
 
l
n 
 
l
s  
/ 
l
e
. 
bu yerda: 
l
s
, 
l
e
 – portlovchi modda sinalayotgan va etalon zaryadlarini 
sinashdagi mayatnik og‘ishining o‘rtacha qiymati, mm;
Po‘lat mortirani diametri 450 mm, uzunligi 1000 mm, og‘irligi 
1500 ±25 kg. Mortira kanalining diametri 70 mm, uzunligi 400 mm. 
Mayatnik jismi tortib osilgan bo‘lib, og‘irligi – 11 000 kg.
Keyingi vaqtda ballistik mayatnikda portlovchi modda ish qo-
biliyatini aniqlashdagi ko‘p mehnat talab qiladigan ishlarni kamay-
tirish maqsadida ish qobiliyatini MaкHИИning yangi ikki mayat
-
nikli ballistik qurilmasida aniqlash usuli qo‘llanilmoqda (3.5-rasm). 
Bu usul mayatniklarning og‘ish burchagini aniqlashga va portlov-
3.4-rasm.