265
juda katta bo’lib, bu faqat bola va yoshlarning hulq-atvoriga, balki insonning keyingi hayot
tarziga doimo ta’sir etib turadi. Shaxsning maktabgacha davridagi taraqqiyotida “Men”
konsepsiya: “men – inson”, “men – o’g’il (qiz) bola” tasavvur va obrazlar shakllanib borsa,
keyinroq “men - talaba”, “men – o’rtoq”, “men – sherik”, “men – yigit (qiz)”, “men – talaba”,
“men – kasb egasi” kabi o’zi haqidagi obrazlar mustahkamlanib boradi.
Yuqorida keltirilgan har bir tushuncha (“men – yigit (qiz)” yoki “men – talaba” va
boshqalar), tasavvur shaxsda yetarli shakllanmasa yoki nuqsonli shakllansa, bu kamchilik
shaxsning hulq-atvorida, xatti-harakatida, o’quv va ish faoliyatida o’z aksini topadi. Bu shu
shaxsda ichki va tashqi ijtimoiy muhit bilan konfliktga sabab bo’ladi.
Masalan, N. ismli talaba – 17 yoshda. N.ning auditoriyadagi tengdoshlari va auditoriya
rahbari bilan kelishmovchiligiga sabab, uning o’z xatti-harakati haqida, auditoriyadoshlari bilan
o’zaro munosabati haqida mustaqil fikri yo’q. U jamoaga qo’shilmaydi, auditoriyaning ommaviy
tadbirlariga kam qatnashadi. Yoshi 17 da bo’lishiga qarasdan, juda nochor, mustaqil fikri yo’q.
Hamma narsani onasi bilan maslahatlashadi, oilada otaning roli juda past bo’lib (bundan
tashqari, u o’g’ilning tarbiyasini xotiniga topshirib qo’ygan), N. kim bilan yurishi, kim bilan
do’stlashishi kerakligini ona belgilaydi. Vaholanki, biz N.ni infantil shaxs, deb ayta olmaymiz. U
auditoriyada “yaxshi” va “a’lo” baholar bilan o’qiydi, bilimlar va qiziqishlar doirasi ancha keng va
bu sohada o’z fikri mavjud. Yagona kamchilik bu – N.da yigitlik, erkaklik tasavvuri va obrazlari
yetarli emas, ya’ni ko’z oldida unga namuna bo’ladigan erkakning yo’qligi. Erkak bor, ammo,
erkak kishiga, yigitlarga xos xususiyatlarni o’g’liga bera olmaydi.
Natijada, N. tengdoshlari va o’qituvchilar bilan doimo konfliktda bo’lib, uni onasi
maktabma-maktab ko’chirib yurishdan boshqa chora topa olmagan. Bundaylarni hatto, 18-20
yoshdagi talabalar orasida ham anchagina uchratish mumkin.
Diqqat bilan kuzatsangiz, ular oliy maktabda o’qisalar ham, nochorligi, muteligi, mustaqil
fikrlashning kamligi bilan 3-4-auditoriya talabalarini eslatadilar. Yigitlarga xos ozgina vazminlik,
ozgina sho’xlik, kuchli iroda, mag’rurlik, mustaqil fikrlash, qat’iy maqsad, qizlarga nisbatan
hurmat va boshqa ko’pgina sifatlar va hislatlar yetishmaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: