V. M. Karimovaning umumiy tahriri ostida. Toshkent

Mustaqil  fikrlash  –  ijtimoiy-psixologik  hodisa.
  Mustaqil  fikrlash.  “Subyekt-obyekt”  va  “subyekt-subyekt” 
munosabatlari  mazmuni.  Ta’lim  muassasasi  va  uning  imkoniyatlari.  M.Davletshin,  E.G’oziyev, 
Z.Nishonova,  R.Sunnatova,  R.Tojiboyeva,  E.Usmonovalar  tafakkur  jarayoni  bo’yicha olib borayotgan 
izlanishlari. Tafakkur mustaqilligi. Mustaqil fikr rivojlanganligining mezonlari. 
 

---

 
77 
5.1. Tushunish va tafakkur qilishning ijtimoiy mohiyati
 
 
Inson idrok qilgan, xotirasida saqlab qolgan narsalarning barchasi uning uchun ma’lum 
ma’no  va  mohiyatga  ega  bo’ladi.  Aks  holda  u  eslab  qolmaydi ham, keyingi safar analogik 
obyekt  bilan  to’qnash  kelganda,  unga  diqqatini  qaratmaydi  ham,  figura  fonga  aylanib 
qolaveradi.  Ya’ni,  biz ko’rgan, eshitgan, his qilgan narsalarimizning barchasi 
ma’noli
, kerak 
bo’lsa, 
ma’nili
 bo’lishini xohlaymiz. Shunisi xarakterliki, ana shunday narsa va hodisalarga biz 
tomondan beriladigan ma’no har bir alohida shaxs tomonidan turlicha idrok qilinadi. Masalan, 
olim  uchun  har  qanday  kitob  –  hayotining  ma’nosi  bo’lsa,  dehqon  uchun  yer  va  undan 
olinadigan hosil – ahamiyatli hisoblanadi. Hattoki, bitta narsaning o’zi turli odamlar uchun turli 
xil ma’no va mazmun kasb etadi. O’sha kitob misolini oladigan bo’lsak, kitob industriyasi bilan 
shug’ullanuvchi muhandis uchun – ishlab chiqarish mahsuloti, kitob do’koni sotuvchisi uchun – 
tovar-mahsulot,  o’quvchi  uchun  –  ilm  manbai,  muallif  olim  uchun  –  ijodining  mevasi,  eng 
qimmatli  narsadir.  Har  bir  alohida  narsaga  bo’lgan  munosabatimiz  uning  biz  uchun  qadr-
qimmatiga  bevosita  ta’sir  etadi,  qaysi-ki,  u  goh  ijobiy,  goh  salbiy  bo’lsa  ham.  Shu  nuqtai 
nazardan ham biz narsa va hodisalarga tanlab munosabatda bo’lamiz. Tilshunoslikni kasb etib 
tanlagan  talaba  uchun  kibernetik  modellashtirishga  bag’ishlangan  ma’ruza  qanchalik 
zerikarliday tuyulsa, iqtisodchilik kasbini egallamoqchi bo’lganlar uchun pul, foyda va daromad 
olish  yo’llari  haqidagi  ma’lumotlar  shunchalik  ahamiyatli,  oddiy  so’zning  morfologik  tahlili  – 
shunchalik  befarqlik  holatini  keltirib  chiqaradi.  Demak,  bizning dunyoni,  uning sir-asrorlarini 
tushunishimizning zaminida narsa va hodisalarning biz uchun shaxsiy aloqasi, ahamiyatliligi 
darajasi  yotadi.  Ana  shunday  dunyoni  tushunishimiz,  anglashimiz  va  unga  ongli 
munosabatimizni  bildirib,  izhor  qilishimizga  aloqador bilish jarayoni psixologiyada