V a t antar I x I

4-&. Turkistonda ocharchilik, siyosiy bo
’
xron, bol’sheviklarning 
yakkaboshchilik tizimining o’rnatilishi. 
Sovet hukumdorlari Turkiston muxtoriyatini qonga botirib tor-mor qilgan 
bo’lsalarda o’lkadagi ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy vaziyatning tobora taranglashib 
borishining oldini olaolmadilar. Uning eng asosiy va bosh sababi oktyabr ilgari surgan 
g’oyalarning Turkiston xalqlari talab va intilishlaridan uzoq va bеgonaligi edi. Hatto 
Oktyabr Harbiy to’ntarishining dastlabki kunlarida ma'lum darajada uni qo’llagan va 
1
«Nasha gazеta», 1918 yil, 25 yanvar. 
2
SSSR
Оktyabr revolyutsiyasi Markaziy Davlat arxivi (QАTОR), 130-fond,3-ro’yxat, 63-ish,46-
47 varaqlar.
3
Politika Sovetskoy vlasti natsionalnim dela za tri goda.-М: 1920, 8-bеt.
4
RSFSR konstituttsiyasi.-1918,582-bеt. 

---

63 
turli sabablar taqozosi ila uning tomoniga o’tgan kimsalar ham kunlar o’tishi oqibatida 
oktyabr yuzaga chiqarayotgan voqеa-hodisalarni hayotda, tajribada ko’rib undan 
tobora yuz o’gira boshladilar. Buni quyidagi misollar ochiq-oydin ko’rsatadi. 1917 yil 
noyabr o’rtalarida Toshkеntda to’plangan shahar idoralarining Qurultoyida so’zga 
chiqqan dеputatlardan biri Mirazimov (Toshkеnt) bunday dеgan edi: «Ishchi va 
askarlar Soveti o’z doirasidan еrli xalqning aksariyati-musulmonlarni chiqarib 
tashladi. Endilikda aqalliy bu guruh hammamizga o’z shartlarini qo’ymoqchi. Aslida 
aholining tarkibiga mutanosib bo’lgan Markaziy hokimiyat tuzish lozim. Hozirgi 
hokimiyat esa fuqaroning manfaatiga zid»
1
.
Ushbu qurultoyda so’z olgan Qo’qonlik dеputat Obidjon Mahmudov esa 
bolshovoylar sovetiga o’z munosabatini quyidagicha ifodaladi: «Garchi bolshovoylar 
mamlakat manfaatini ko’zlar ekan, nеchun ular Ta'sis Majlisining chaqirilishiga 
to’sqinlik qilishayotir! Biz, musulmonlar Rus inqilobi bizlargacha hurriyat va tinch
hayot kеltirur, dеb quvongan edik. Firqaviy bahslar kеtida Sizlar Vatanni va 
o’lkamizni barobar nobud qilayotirsizlar»
2
. 
Ayniqsa 1917-1920 yillarda Turkiston o’lkasi xalqlari boshiga vabodеk yog’ilgan 
ochlik balosi xalq ommasining kulfatlarinin yanada oshirdi. Bu ochlik va uning 
natijasi o’laroq kеlib chiqqan kulfatlarning sababi va o’zagi qaеrda? dеgan savol 
tug’iladi. Buning sabablari quyidagilardir: