В а Х а б о в а. В., Т а д ж и б а е в а д. А., Х а ж и б а к и е в ш. Х

1993-
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
ЯИМ
3,4
2,5
3,5
3,1
2.7
1,9
-0 ,3
-3 .5
3.0
Хусусий истеъмол 
харажэтлари
3,8
2,8
3,3
3,4
2,9
2,3
-0 ,6
1,9
2,0
Давлат исгеьмоли
1,7
2,2
1,4
0,6
1,0
1,3
2,2
2,0
0,9
Я л п в  жамгариш
5,6
3,3
6,3
5,3
2,5
-1 .4
-5,1
-1 5 .2
1,0
Ички талаб
3,8
2,8
3,5
3,3
2,5
1.4
-1 ,0
-3 ,6
1,8
Инфляция
2,5
2,3
2,7
3,4
3,2
2,9
3,8
-0,3
1,6
18 СупянВ.Б. СШ А; уроки кризиса. //СШ А и Канада, № 7,2010. С. 7.
19Оверченко М . Т ри угрозы мировой экономике, в ед о м о сти , 14.03.2011.
20 Перспективы развитая шаровой экономики. Замедление роста, увеличение рисков. Обзор. Сеш ябрь 
2011. МВФ. Вашингтон, 2011. С. 193-200.
1 1 0

---

2008 
йилнинг 11 ойида бандпик даражасининг ойига ўртача 137 минг 
кишига пасайиб бориши 2008-2009 йилларда ишсизлик даражасининг 5% 
дан 
10
% гача ортишига олиб келди21.
А Қ Ш нинг нн қи розга қ ар ш и чора-тадбирлари. АҚШ хукумати 2008 
йилдан бошлаб қарз олувчиларга молиявий ёрдам кўрсатиш ва молия 
институтларига давлат инвестицияларини киритшпни кўзда тутувчи қатор 
қонун ва дастурлар ишлаб чиқди. АҚШда давлат томонидан шу мақсадда 
“Иктисодий 
барқарорлик 
тугрисида’т и
фавқулодда, 
“Иқгисодиётни 
рағбатлантириш тўғрисида”ги ва “Американи тиклаш ва реинвестициялаш 
тўгрисида”ги қонунлар қабул қилинди.
Л Қ Ш
хукум атин инг 
нн қирозга 
қ ар ш и ам ал га 
ош ирилган 
биринчи дастури. АҚШ конгресси томонидан 2008 йил октябрь ойида 
“Иқтисодий барқарорлик тўғрисида”ги фавқулодда қонун қабул қилди. 
Ушбу дастурга мувофиқ, 700 млрд. долларга тенг маблағ инқирозга 
учраётган банк ва молия ташкилотлари зарарларини қоплаш, шу орқали 
муаммонинг чуқурлашиб кетиши олдини олиш учун сарфланди. Бу тадбир 
мамлакатнинг собиқ молия вазири номи билан “Полсон режаси” деб 
аталади ва куйидаги чора-тадбирларни қамраб олди:
- АҚШ молия вазирлиги банк ва молия компанияларининг муаммоли 
ипотека қимматбаҳо қоғозларини 700 млрд. доллар ҳажмда 2009 йил 31 
декабрга қадар сотиб олиш хукуқига эга бўлди;
- АҚШ молия вазирлиги таркибида махсус бўлинма тузилиб, у 
федерал резерв тизими, уй-жой курил иш ва шаҳарни ривожлантириш 
вазирлиги, қимматли қоғозлар ва биржалар комиссияси билан ҳамкорликда 
банк ва компаниялардан муаммоли активларни баҳолаш методикаси ва 
сотиб олиш механизмини ишлаб чиқиши керак;
- банклар юкори рискли ипотека қимматли қоғозлар бозорнни 
суғурталаш тизимининг қатнашчиси бўлиши керак;
- Молия вазирлиги молия компаниялари ва банклардан сотиб 
олинган муаммоли ипотека қимматли қоғозларини кейинчалик бозорда 
сотиши ёки сўндирилиш муддатига қадар сақлаши мумкин;
- дастурнинг энг йирик қатнашчилари давлатга акция ёки қарз 
дастакларини 
сотиб 
олиш 
ҳуқуқини 
бериш 
оркали 
уларнинг 
капиталлашуви ўсиб бориши оркали бюджетга даромад келиб ту шиши 
таъминланади;
- фуқаро ва юридик шахсларнинг банкдаги омонатларини мажбурий 
сугурталаш ҳажми 100 мингдан 250 минггача етказилиши керак. 2009 йил 
31 декабрига кадар муддатда давлат томонидан қўйилган омонатлар 
100 
фоиз кафолатланади;
- қимматбаҳо қоғозлар ва биржалар бўйича комиссия дастур 
доирасида фаолият кўрсатаётган корхоналарда амал қилаётган бухгалтерия
21 Economic Report o f the President. Washington. 2010. P. 75.
I l l

---

ҳисоби қоидаларини қайта кўриб чиқипш мумкин (ҳамма активлар жорий 
баҳоларда баҳоланади);
- Молия вазирлиги бузиладиган ипотека шартномалари сонини 
минималлаштириш 
мақсадида 
уларни 
реструктуризация 
қияшп 
чораларини ишлаб чиқшпи зарур;
- хонадон хўжалиги ва корхоналарга 150,5 млрд. доллар микдорида 
солиқ имтиёзлари берилади;
- АҚШ давлат қарзининг чегаравий ҳажми 10 млрд. дан 11,3 млрд. 
долларгача кўпайтирилиши керак.
АҚШ нктисодиётинн т и к л а ш , қў л л аб -қу вватлаш в а рағбатлан- 
т и р и ш га к а р ат и л ган ч о р ал ар дастури. 2009 йилнинг январида АҚШ 
хукумати иктисодиёгни давлат томонидан молиявий қўллаб-қувватлаш 
мақсадида 
навбатдаги 
“Америк ани 
тиклаш 
ва 
реинвестициялаш 
тўғрисида”ги қонунни қабул қилди ва бу қонунга мувофиқ солиқ 
имтиёзлари, ижтимоий дастурлар, турли инвестиция лойиҳалари учун 787 
млрд. доллар маблағ сарфланиши режалапггирилган. Уш бу конун 
доирасида “Американи тиклаш ва реинвестициялаш режаси” ишлаб 
чиқилди ва у икки қисмдан иборат. Биринчи қисм рағбатлантирувчи солиқ 
имтиёзларидан, иккинчи қисми эса инфратузилма, инвестиция, фан, 
таълим ва ижтимоий дастурларни қуллаб-кувватлашни кўзда тутади 
(6.3.2-жадвал).
6 . 3 . 2 - ж а д в а л
А Қ Ш нип г ин қи р о зга қ ар ш и кураш дастурин инг тар ки б и й
йўн али ш л ари
(A m erican R ecovery an d R einvestm ent Act
)22