В а Х а б о в а. В., Т а д ж и б а е в а д. А., Х а ж и б а к и е в ш. Х

28.2.1-жадвал
2000-2050 йилларда компенсаторлик иммиграциянинг прогнози, 
йилнга хар 1 млн. ахолига минг киши2
Олдангн йшшар 
иммиграция 
трендининг 
экстраполяцияси
Меҳнатга лаёқатли 
аҳоли (15-64 ёш) 
сонини сақяаб т^ ршп 
учун зарур бўладиган 
иммиграция
65 ёшдан катта ва 15-64 
ёшдаги аҳоли сонпнинг 
ўзаро нисбатини сақлаб 
туриш учун зарур 
бўладиган иммиграция
Германия
2,5
6,0
44,8
Фраящгя
0,1
1,8
30,4
Италия
од
6.5
39,8
АҚШ
2,7
1,3
43,2
Япония
0
5,1
82,6
Россия
0,3
2,1
20,3
Аҳолининг турли сабабларга кўра бир мамлакатдан бошқасига кўчиб 
юриши дунё мамлакатларини ишчи кучини экспорт қилувчи ёки импорт 
қилувчи мамлакатларга ажратиш имконини беради (28.2.2-жадвал).
Халкаро ишчи кучи миграциясининг сабаблари, йўналишлари, қонунга 
мувофиқлиги ва ташкил этиш шаклларига қараб куйидаги турларга бўлинади 
(28.2.1-раем):
1) 
маълум 
худуд 
ва худудлараро мехнатга лаёқатли аҳолининг 
ҳаракати:
а) 
ички миграция - бир мамлакат/ худуд /район миқёсида ишчи кучи­
нинг харакатланиши. У миллий кону нл ар, Меҳнат кодекси оркали 
бошқарилади ва тартибга солинади. Ташқи меҳнат миграцияси эса миллий
'
Ўша манба. С. 30.
514

---

қонунчилик меьёрлари, БМТ стандартлари, Халқаро меҳнат ташкилоти 
(ХМТ)нинг кўрсатма ва тавсияномаларига мувофиқ келувчи давлатлараро 
келишувлар асосида бошкзрилади.
28.2.2-жадвал
И ш ч в к у ч и н и э к с п о р т в а и м п о р т қ и л у в ч и м а м л а к а т л а р г а
к у й и л а д и г а н т а л а б л а р 3:
Мамлакат ишчи кучини импорт қилувчи 
мамлакат деб атададн. агар:
Мамлакат ишчи кучи донори 
ҳисобланади агар:
1) мамлакат аҳолисида чет эллик шахслар 
сони 2% дан кам бўлмаган ва хамида 200 
ООО кишини ташкил этса;
1) аҳолининг 2% дан кўпроғи чет элда 
бўлса ёки уларнинг сони камида 
200000 одамни ташкил этса;
2) мамлакатнинг иқшсодий фаол аҳолисвда 
чегэляик шахслар 1% данкамбўлмаеа;
2) иктисодий фаол аҳолининг камида 1% 
и (ёки 100 минга якрни) чет элда бўлса;
3) мамлакатдан чиқиб кетувчи пул ўтказмалара 
ЯММнинг 2% дан оргса (агар мигрантлар 
сталкликаси чет элликлар ўртасида ўгказилса) 
ёки ЯММнинг 1% ини ташкил этса (агар 
статистика мамлакат фукдролари ва мамлакат 
ичида фуқаролиги бўлмаган вақпшчалик 
мигрантлар ўртасида ўгказилса).
3) чет элда шилаётган мигрантларнинг 
пул ўтказмалари ЯММнинг 1% и дан 
купроқ бўлса.
б) 
ташқи миграция — бир мамлакат/худуд/район худудидан иккинчи 
бир мамлакат/кудуд/районга ишчи кучининг кўчиши. У халқаро иктисодий 
алоқаларда муҳим ўрин тутиб, аввало, ишчи кучини экспорт қилувчи 
мамлакатларда ишсизлик сонини қисқартиради, хорижий валютанинг 
келиб тушишини таъминлайди. Бу эса мазкур мамлакат мшший даромадининг 
ўсишига таъсир этади. Хрзирги халқаро иқгисодий алоқаларда айрим ишчи 
кучини экспорт қилувчи мамлакатлар учун бу соҳа валюта тушумларининг 
асосий манбаларидан бири бўлиб қолди;
2) миграциянинг 
вақга - мигрантнинг бориб ва қайтиб келиши 
орасидаги мудцатга кўра:
- қайтиб келадиган (вақгинчалик);
- қайтиб келмайдиган (доимий);
- мавсумий (маълум мавсумдагина);
- маятникли (эрталаб мамлакатдан чиқиб кетади, иш вақги тугагач, 
яна ватанига қайгади).
3) миграциянинг шартли сабабларига кўра:
- ихтиёрий;
- мажбурий.
4) миграциянинг ташкил этилишига кўра:
- мигрант томонидан мустақил ташкил этилган;
3 ЙЕанюк И.В. Международная трудовая миграция: Учебное пособие. -М.: ТЕИС, 2005! С. 92.
515

---

- махсус ташкил этилган.
5) мамлакат қонунчилигига мувофиқ:
- расмий;
- норасмий.
Шундай қилиб, ҳалқаро иқгисодий муносабатлар тизимида глобализация 
ҳаракгглангирувчн кучлари ва унинг натижалари таркибида чегарадан ўтувчи 
миллионлаб аҳолияинг ҳаракатланиши муҳим ўринни эгаллайди. Яхши иш ва 
юқори иш ҳақини 
қ и д и р и ш
йўлида сиёсий ёки бошқа сабаблар туфайли 
одамлар ўз ватанини вақгинча ёки умуман ташлаб эмиграция қилишади. Бунда 
мамлакатнинг кўпроқ аҳолиси чет элга вақганча пул ишлаб топишга кетади. 
Кўп сонли чет эл персонали элчихоналар, турли хил хорижий ваколатхоналар 
ва фирмалар да ишлашади. Ишчи кучининг халқаро миграцияси сўнгги ўн йил- 
ликларда кучая бориб. ўз йўналишларини ўзгартириб, турли шакл ва кўриншя- 
ларда дунё бўйлаб кенг ёйилмоқда ҳамда жаҳон хўжалиги тараққиёгага, жаҳон 
меҳнат