В а Х а б о в а. В., Т а д ж и б а е в а д. А., Х а ж и б а к и е в ш. Х

28-БОБ. ХАЛҚАРО ИШЧИ КУЧИ МИГРАЦИЯСИ
28.1. Халқаро ишчи кучи миграциясининг назарий асослари
Халқаро иктисодий муносабатлар тизимининг муҳим элемента 
ҳисобланган ишчи кучи миграцияси узок; йиллар давомида иқгисодий 
тадқиқотлар о б ъ ект бўлиб келмокда. Миграция сўзи лотинча «migratio» 
сўзидан олинган бўлиб, «кўчиб юриш» маъносини билдиради. Умуман 
олганда аҳоли миграциясини ички ва ташқи миграцияга, ташки 
миграцияни эса миграция мақсадидан келиб чиққан ҳолда турларга бўлиш 
мумкин. Уларнинг орасида иктисодий миграция етакчи ўринни эгаллайди.
Аҳоли миграцияси соҳасидаги илмий тадқиқотларнинг илк вакил- 
ларидан бири инглиз о ли ми Е.Равенстейн ҳисобланади. 1885 ва 1899 
йилларда Лондонда нашр этилган илмий асарларида «миграция қонун- 
ларини» ишлаб чиққан ва миграциянинг йўналишлари ҳамда давомийлиги 
ўртасидаги олтита асосий боғлиқлик мавжудлигини аниқлаган:
- икки географик пункт ўртасидаги миграция оқимининг даво­
мийлиги мазкур луяктлар орасидаги масофага тескари пропорционал;
- узок масофага кетаётган мигрантлар савдо ва саноат жиҳатдан 
тарақкий этган йирик шаҳарларга интилишади:
- миграция босқичли жараён хисобланиб, у аввал географик 
жиҳатдан яқин шақарлар томон, кейин эса жадал суръатларда ривожланиб 
бораётган шаҳарлар томон юз беради:
- ҳар қандай миграцион оқим тескари оқимни юзага келтиради;
- технологик тараққиёт ва коммуникациянинг ривожланиши аҳоли 
миграциясини кучайтиради;
- миграция ривожланишининг асосий омили иқтисодий омшг ҳисоб- 
ланади.
Халқаро миграция муаммосини 1960 йилнинг охиридан бошлаб 
иктисодий ўсишнинг модели сифатида назарий жиҳатдан ўрганиш 
фаоллашди. Унинг асосий гояси ишчи кучининг халкаро миграцияси 
ишлаб чиқаришнинг бир омили бўлиб, иқгисодий ўсишга таъсир қилиши 
ва уни келтириб чиқарувчи сабаб деб, давлатлараро иш ҳақи 
микдоридаги фарқнинг мавжудлиги кўрсатилди. Неоклассиклар ҳар бир 
одам ўз меҳнатининг чекланган маҳсулини олиб, истеъмол килишини, 
иммигрантни кабул килувчи мамлакатнинг эса фаровонлиги ошилшга олиб 
келиши ва эмиграция қилаётган мамлакатнинг эса иқгисодий ривож­
ланиши аввалгидек қолиши ёки ҳар ҳолда ёмонлашмаслигини айтишади. 
Неокейнсчилар эса ишчи кучини экспорт қилиш натижасида, айниқса 
“ақлнинг оқиб ўтиши” мамлакат иқтисодий аҳволининг ёмонлашувига 
олиб келиши мумкинлигини таъкидлашади.
Бундан таищари, ишчи кучининг халқаро миграциясини ишлаб 
чикариш омилларининг халқаро ҳаракатланиши сифатида ҳам кўриб
510

---

чиқиш мумкин. Юқорида қайд этиб 
ў т и л г а н и д е к , 
ишчи кучининг халқаро 
миграцияси иқгисодий ва ноиқгисодий сабабларга кўра юз беради.
Ишчи кучининг халқаро миграциясининг иқгисодий сабабларини 
тадқиқ этиш учун халкаро капиталлар миграциясини тахдил этшпда 
кўлланиладиган усуллардан фойдаланиш мумкин. Фараз килайлик, ишчи 
кучи халқаро миграциясининг асосий сабаби ривожланган мамлакатларда 
ўртача иш ҳақи микдори ўртасидаги фарқ ҳисобланади. Масалан, фақат 
икки мамлакат мавжуд. Биринчи мамлакат LA ҳажмда меҳнат 
ресурсларига эга, иккинчи мамлакат эса AL1 ҳажмдаги меҳнат 
ресурсларига эга (28.1.1-расм).
1 Мамлакат
i
и
ш
X
а
Е
g
У
j
И
D 
ш 
Ҳ 
а
F
Қ 
Е
г 
Қ
и
с
/ d
е 
h
к
и
а 
/
S
-------------- 1
L 
В 
A 
L