В а Х а б о в а. В., Т а д ж и б а е в а д. А., Х а ж и б а к и е в ш. Х

17-БОБ. Х А ЛКА РО С АВДО Н А ЗА РИ ЯЛ А РИ
17.1. М еркантилизм ва эркин савдо гояси
Халқаро савдога оид назариялар уз тарихига эга. Бу борадаги илк 
иктисодий таълим от XVII асрдаёқ яратилган. Ўрта асрларда рўй берган 
Европадаги улкан ўзгаришлар, жумладан, янги қитъаларнинг кашф этилиши, 
мустамлакалардаги олтин ва бопща бойликларни эгаллаб олишга интилиш 
ўз-ўзини таъминлашни таргиб этувчи феодализм назарияси доирасидан 
чиқиб кетган янги хўжалик тизими доирасида товарлар ролини ва 
давлатларнинг халкаро савдога булган талабини асослаб бера оладиган янги 
иқгисодий 
назарияга 
бўлган 
эҳтиёжни 
юзага 
келтирди. 
Шундай 
назариялардан бири меркантилизм таълимотидир. Меркантилизм макгаби 
XVI-XVII асрларда фаолият кўрсатган. Унинг энг йирик вакиллари инглиз 
иктисодчилари Томас Мая (1571-1641) ва Уильям Стаффордлар (1554-1612) 
ҳисобланишади.
Меркантилистлар ў3 назарияларида фақат чекланган микдордаги 
бойликка эга бўлган статик қарашларни қўллаб-кувватлаганлар. Шу сабабдан 
бирон-бир мамлакат бойлигининг кўпайиши фақатгина бошқа мамлакатнинг 
қашшокдашиши эвазига амалга ошиши мумкин. Демак, бойликнинг 
кўпайиши қайта такси мот эвазига амалга ошар экан, ҳар бир мамлакат 
мустахдам иқгисодиётга ва бошқа давлатлар устидан хукмронликни 
таъминлаб бера оладиган армия, ҳарбий ва савдо флотидан иборат кучли 
давлат курилмасига эга бўлиши зарур деб ҳисоблашган.
Меркантилистлар иктисодиетни ишлаб чикариш, қишлоқ хўжалига ва 
ҳарбий колониялар секторига бўлишган. Савдогарлар иктисодиётнинг 
муваффақиятли фаолият кўрсатишида энг мухим гуруҳ, деб ҳисобланган, 
меҳнат эса ишлаб чиқаришнинг асосий омили сифатида баҳоланган.