Узлуксиз таълим тизимида ўҚувчиларнинг ижодий қобилиятларини

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ
2016, 4
ишланадиган тасвирий санъатнинг техник усу-
ли – коллаж; 
●
пластик материаллардан ҳайкал ясаш; 
қўлда ясалган буюмларга нақш ишлаш; 
●
бармоқлар билан чизиш, ҳар хил шохлар, 
ғўлаларга озгина ишлов бериб композиция 
ишлаш, перо ёки бошқа ўткир асбоб билан 
қоғоз, картонга қирқиб ёки ўйиб ишланиб, 
кейин у жойга тушь қуйиб тасвир ҳосил қилиш 
– граттаж усули каби техникалардан фойдала-
ниш мумкин.
Дарсдан ташқари вақтларда эса ингичка 
узун қоғоз тасмаларидан узун спиралсимон 
бурмалар ҳосил қилиб, ҳар хил (ҳажмли ва 
ҳажмсиз) композициялар тайёрлаш жараёни 
– квиллинг (инглизча (quill) сўздан олинган 
бўлиб, «қуш пати» маъносини билдиради) тех-
никасида, ойнага ҳарир рангларда рангтасвир 
ёки нақшли композиция ишлаш – витраж, 
ёғочга ўйиш, шиша ва сополга ишлаш каби 
техникаларни ўрганишади. 
Бир дарсдан кейинги дарсгача доимий ра-
вишда бадиий тасвирлаш ашёлари ўзгариб, 
уларнинг ҳар хил имкониятларидан фойдала-
ниш кўникмаларини эгаллаб боришади. 
Ўқувчидаги ижодий фаолият шаклининг хил-
ма-хиллиги уларнинг тасвирий санъатга бўлган 
қизиқишларининг ошишига сабаб бўлади ва 
бу бола шахсияти шаклланишининг муҳим 
шарти ҳисобланади. 
Таълим жараёнида унга индивидуал ёнда-
шиш ҳам боладаги ижодий қобилиятларнинг 
ривожланишининг муҳим шартларидан бири-
дир.
Ижодий қобилиятларнинг ривожланиши 
барчада бирдек бўлиши мумкин эмас, лекин 
ўз ижодий меҳнати натижасидан қувонч ҳис-
сини туюши учун ҳар бир болага фаол, мус-
тақил равишда ижод қилиш имконияти яратиб 
берилиши керак.
Ўқувчилар дарс жараёнида кучли ўқув-
чилардан қолиб кетмаслик учун ўзлаштириши 
суст бўлган ўқувчиларда фанни ўзлаштириш 
истакларини кучайтириб, мустақил равишда 
ишлаш кўникмалари ошириб борилади. Бун-
дай самаралироқ усуллардан фойдаланиш ва 
қулай шароитлар яратиб бериш улардаги тас-
вирий санъатга бўлган қизиқишларни янада 
кучайтиради. 
Атроф-борлиқдаги табиат билан мулоқот 
ижодкорликдаги барча фаолиятларнинг асо-
си, бошланиши ҳисобланади. Борлиқ орқали 
биз инсоннинг ажойиб қобилияти бўлган 
«фантазия» тушунчасига кириб келамиз. Ҳар 
қандай фантазия асосида ҳаққоний, ҳаётий 
тажрибалар ётади. Шунинг учун бола атроф-
борлиқни кўриб-кузатганлари асосида фанта-
зия қилиши мумкин. 
Ўқитувчи ҳар бир ўқувчида фантазия қилиш 
қобилияти, ижод қилишда ўзига нисбатан 
ишонч ҳосил қилиш кўникмасини шаклланти-
риши керак. Бир қатор ғайриоддий ва кутил-
маган вазифалар бажариш фантазияни сама-
рали ривожлантириш усулларидан бири 
ҳисобланади. Шахсий қарор қила олиш, яра-
тувчанлик, ижодга ноанъанавий ёндашиш ва 
ўз фикрида туриш кўникмаларини ривожлан-
тирувчи, мақсадли, ўз устида тинимсиз ишлаш 
билан боғлиқ тасаввурни кенгайтирувчи бир 
нечта мавзудаги машқларни мисол келтира-
миз: 
– эртакдаги ажойиб мўъжизавий ҳайвон, 
семурғ қуши; шаҳримиз келажакда; мўъжиза-
кор мамлакат; 
– мевалар, сабзавотлар, гуллар, геометрик 
шакллардан тузилган натюрмортлар;
– ҳар хил материаллардан ғайриоддий 
ўйинчоқ ясаш; 
– маълум бир мавзуга оид нақш чизиш;
– ақл-идрокни ривожлантирувчи ўйинлар; 
«Бу нимага ўхшайди?», «Сеҳрли расмлар», 
«Сеҳрли доғлар», «Рассомга ёрдам бер», 
«Сеҳрли кўзойнак».
Алоҳида индивидуал ишлашдан ташқари, 
жамоавий ишлаш усулидан ҳам фойдаланили-
ши мумкин. Бунда бутун синф билан бирга 
«Капалаклар дунёси», «Гулларга тўла ўтлоқ», 
«Ҳайвонот боғи», «Сув ости дунёси», «Қасрдаги 
рақс кечаси, базм» ва ҳ.к. мавзуларидаги ком-
позициялар ишланади. Бу мавзуда ишлаганда 
болалар барчаси иштирок этиб, бири қасрни 
чизса, иккинчиси унинг нақшлари, учинчиси 
ундаги қаҳрамонлар образларини бир вақтда 
ишлаш имкониятига эга бўлишади. Ҳар ким ўз 
тасаввуридаги нарсаларни ифодалашга ури-
нади ва натижада турли-туман шакллар, 
қаҳрамонлар образлари қатнашган қизиқарли 
композиция яратилади. Жамоавий ижодкор-
14
УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМ / НЕПРЕРЫВНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ

---