Uzbyekiston ryespublikasi oliy va urta maxsus ta’lim vazirligi

XOM-AShYo VA TAYYoR MAXSULOTLAR TAVSIFI

Maxsar Carthamus tinctorius L. turiga mansub murakkabguldoshlar oilasiga kiruvchi shoxlovchi tanali, balandligi 40 sm dan 100-120 sm gacha uzunlikdagi bir yillik usimlik xdsoblanadi. Maxsar kadimiy usimlik bulib, Ukraina, Kavkaz, Markaziy Osiyo, Yegipt va shimoliy Xdndistonda kup tarkalgan. Maxsarning bizning mintakamizda usadigan kupchilik turlarining bargi va tanasida tikanlar borligi bilan ajralib turadi. Maxsar urugining tarkibi kuyidagijadvalda keltirilgan.


Maxsar urugining takribi

Urugdagi saklami	Mikdori
Yadro, %	50-60
Kobik, %	40-50
Moy, %: uruglarda	15-37
Yadroda	53-58
Kobikda	1-4
Xom protein saklami, %	19
Fosforli moddalar saklami, %	1,69
Kletchatka saklami, %	33
Xdjmiy massasi, kg/m^3	115-125
1000 dona urugning massasi, g	25-30
Ulchamlari, mm; uzunligi	5,5-9,0
Eni	3,5-5,5
Kalinligi	3,0

Maxsarni chakmasdan kayta ishlanganda, uning tarkibidagi ekstraksiyalanuvchi moddalar kupligi xisobiga, olinadigan moyning rangi yukori va ma’zasida taxirlik sezilishi mumkin.

Maxsar xosilini yigishtirish ancha murakkab jarayon bulib, uning tarkibidagi iflosliklar ba’zan 9-10% gacha yetishi mumkin. Maxsar urugining uziga xos tomonlaridan biri shuki, urugdagi magiz kobikka juda yakin, xatto tegib turadigan xolda joylashadi. Maxsar sheluxasining xajmiy zichligi yukori bulib, kungabokarnikidan 1,5 barobarga katta. Amalda maxsar sheluxasining zichligi magiznikiga teng buladi. Shuning uchun uruglarni mexanik mustaxkamligi yukori va chakish, ajratish jarayonlari ancha murakkab kechadi.

Odatda maxsarni kayta ishlash kungabokar urugini kayta ishlashga ixtisoslashgan korxonalarda amalga oshiriladi.

- Adabiyotlar va amaliy kursatmalarni taxlil kilish natijasida maxsarni kayta ishlashda uruglarni chakmasdan maydalagan ma’kul degan fikrga kelish mumkin.

Maxsarning mintakamizda eng kup tarkalgan turi Milyutinskiy 114 navi xisoblanadi. Uruglar namligi 13% dan, ifloslanganligi 3% dan oshmasligi kerak.

Maxsar moyini kislota sonini tushirish uchun ishkoriy rafinatsiya kilinishi shart. Ishkoriy rafinatsiya jarayonida sheluxadan utadigan ekstraktiv moddalar oson chikarib yuboriladi va uning rangi xamda mazasi ozuka moyi uchun keltiriladigan talablarga javob beradi.

Chakilmagan maxsarni kayta ishlashda forpress va uzluksiz ekstraksiya usuli taklif kilinadi. Pressda ajratib olingan moyni ishkoriy rafinatsiyadan keyin iste’molga chikarish mumkin. Ekstraksiya kilingan moyni esa texnik maksadlarda foydalaniladi. Moysizlantirilgan shrotni chorvachilik va parrandachilikda ozukaga ishlatiladi.

Maxsar yanchilmasi kursatgichlari kuyidagicha bulishi lozim

Kursatgichlar	Mikdori
Maydalanish darajasi, (yanchilmaning 1 mm diametrli elakdan utish darajasi	40-50
Luzga mikdori	49-51
Namlik va uchuvchan moddalar	8,5-9,5
Xom moy saklami, kuruk modda mikdoriga nisbatan	27,0-29,0
Xom protein saklami	20-25

Forpress usulida ajratib olingan maxsar moyi GOST 1128-75 ga kura kuyidagi jadvaldagi kursatgichlarga ega bulishi kerak.

Kursatgichlar	Mikdori
Kislota soni, mg KON	2,0
Rangi, (1 sm kyuvetada 35 doimiy sar. bir. da) kiz. (kuk) bir.	15-25
Namlik va uchuvchan moddalar saklami, %	0,2-0,6
Mexanik kushimchalar saklami, %	1,0-1,3
Fosfatidlar saklami, %	0,5-0,9

Maxsar kunjarasi kuyidagi kursatgichlarga ega buladi.

№	Kshrsatgichlar	Mishdori
1	Moyliligi, %	1,5-2,0
2	Namligi, %	8-9
3	Xom protein saklami, %	26-35

1. 
   TYeXNOLOGIK SXYeMA BAYoNI
   

Ombordan kelayotgan maxsar urugi tirnogichli transportyor (1) yordamida noriya (2) va kiya urnatilgan nov (3) orkali, magnit seperator (3a)dan utib, kabul kilish bunkeri (5) beriladi. Kabul kilish bunkeriga kelib tushgan uruglar vintli konveyer (6) orkali semenoveyka (7)da ayrosiklon va elaklar yordamida ogir va mayda aralashmalardan tozalanadi. Mayda va ogir aralashmalar siklon (8)da chuktirish yuli bilan ajratiladi. X,avo esa ventilyator (10) da tozalanib atmosferaga chikarib yuboriladi. Ajratilgan chikindilar shnek (9) yordamida ishlab chikarishdan chikarib yuboriladi. Tozalangan uruglar shnek (4) va noriya (11) yordamida shnek (11a) ga uzatiladi va namligi buyicha konditsiyalash uchun namlovchi bunker (11b) da namligi buyicha konditsiyalanadi. Sungra shnek (11v), noriya (12) orkali magnit seperator (3 a) dan utib kabul kilish shnegi (13) va taksimlovchi shnek (14) yordamida, chakish mashinalari (15) ga beriladi. Urug chakilgandan sung xosil bulgan yarimni chakilma magizdan ajratish uchun elakli tebratgich (16) ga uzatiladi va ajralgan magiz magiz uchun yiguvchi shnek (21) da yigiladi. Kobikni tugal tozalash uchun ventilyator (17), siklon (18) yordamida ikki seksiyali barabanli seperator (19) da kobikdan tugal tozalanadi. Ajratilgan kobik shnek (20) yordamida ishlab chikarish sexidan omborga yuboriladi. Ajratilgan magiz esa magiz uchun shnek (21) da yigilib, noriya (22) va magnit seperator (3a) dan utib, taksimlovchi shnek (23) yordamida (24)- besh valli yanchish uskunasi VS-5 da yanchiladi. Yanchilish darajasi 1 millimetrli elakdan utkazilgan 60-65% fraksiya utadigan darajagacha maydalangan magizlar, shnek (25) va noriya (26) yordamida forpress sexiga yuboriladi. Forpress sexiga kelayotgan yanchilma (3a) magnit seperatordan utib, kabul kilish shnegi (27) va taksimlovchi shnek (28) yordamida namlovchi buglovchi shnek (29)ga uzatiladi. Sungra, (30) olti koskonli kovurish kozonida kovuriladi. Xosil bulgan kovurma shnek press(31) yordamida moyidan ajratiladi, yogsizlangan kunjara shnek (33) orkali ekstraksiya sexiga yuboriladi, moy esa shnek (32) yordamida kuyka tutkich (34) da kisman kuykadan ajratiladi. Kisman kuykadan ajratilgan moy nasos (35) yordamida, filtrpress (36) da tarkibidagi kuykalardan tozalanadi.

Kuykalardan tozalangan moy nasos (37) orkali keyingi boskich kayta ishlashga ya’ni rafinatsiya sexiga uzatiladi. Kuyka tutkich (34) va filtrpress (36) dan ajratilgan kuykalar noriya (38) va shnek (39) lar yordamida kovurish kozoniga kaytarib beriladi.

4. MODDIY XDSOBLAR

Topshirik buyicha bizga maxsar urugini kayta ishlash jarayonlarini xdsoblash topshirilgan. Topshirikga kura sutkada 50 t maxsar urugini tozalash texnologiyasi loyix,alanishi kerak.

Boshlangich ma’lumotlar:

1. 
   Urug moyliligi M_o = 27,6%;
   
2. 
   Urug namligi V_o = 11,0%;
   
3. 
   Tozalashgacha bulgan urug tarkibidagi mineral va organik iflos aralashmalar So = 2,4%;
   
4. 
   Urug tarkibidagi tozalashgacha bulgan puch uruglar mikdori T_o =
   

1,5%;

5. 
   Toza urugdagi luzga mikdori L₁ = 49,0%;
   
6. 
   Toza urugdagi magiz mikdori L1 = 51,0%;
   
7. 
   Urugdagi magiz namligi V₃ = 9,0%;
   
8. 
   Tozalangan urugdagi mineral va organik organik iflosliklar mikdori S1 = 0,2%;
   
9. 
   Toza urugdagi puch uruglar mikdori T₁ = 0,2%;
   
10. 
    Ajratilgan iflos aralashmalar namligi V₁ = 10,5%;
    
11. 
    Puch uruglar moyliligi M₅ = 2,5%;
    
12. 
    Kunjara moyliligi M₂ = 12%;
    
13. 
    Kunjara namligi V₄ = 7,8%;
    
14. 
    Shrotning moyliligi M₃ = 1,15%;
    
15. 
    Shrotning namligi V5 = 8,0%.
    

^C2 + ^Т2

100[(C₀ + T₀) - (C + T)

100 - (C+т)

100[(2,4 +1,5) - (0,2 + 0,2)] _ 100[3,9 - 0,4] 100 - (0,2 + 0,2) ^_ 100 - 0,4

100 • 3,5
99,6

3,51%
1. Mineral, organik aralashmalar va puch uruglar yigindisi:

2. Mineral va organik iflosliklar:

3. 
   
   
   
   
   
   C2
   
   2,902%
   
   10Q[(C₀ -Q) + C₁(C₂ + T₂)
   100
   
   100[(2,4 - 0,2) + 0,2(3,51)]
   100
   
   100 -[2,2 + 0,702] _ 100 • 2,902 100 = 100
   Puch uruglar mikdori:
   

4. Кунжара чикиши: