Узбекстан тарийхы лекция

 
4.Safforiylar davlati. 
X asr oxirlariga kelib Movarounnahr hududida turkiy halqlar sulolalarining hukmronlik 
mavqei brogan sayin kuchayib boradi ular o’z tarixlari davomida birin ketin birqancha 
davlatlarni tashkil etdilar. Bu xalqlarning davlatchilik an’analari islom dinini qabul qilganlaridan 
so’ng ham davom o’tdi. Anashunday musulmon – turk davlatlaridan biri – G’aznaviylar davlati 
edi. Bu davlatning tamal toshini Alptakin qo’ydi. Sabuqtakin davrida g’aznaviylarning quyoshi 
chiqqan bo’lsa, Maxmud G’aznaviy podsholigi yillarida eng porloq va qudratli kunlarni o’z 
boshidan kechirdi. X asrga kelib G’azna shaxrining mavqei har tomonlama ortdi va turkey 
sarkardalarning diqqatini o’zig atorta boshladi. G’azna mamuriy-siyosiy jihatdan somoniylarga 
qaram edi. Biroq g’azna hukmdorlari alohida mustaqil davlat bo’lib ajralib chiqish ishtiyoqi 
bilan yashaganlar. Bu ishga astoydil kirishgan shaxs Somoniylar lashkarboshisi Turk 
g’ulomlaridan bo’lgan Apltakindir. U 962-yilda maxalliy hokmni ag’darib tashlab G’aznada o’z 
hukmronligini o’rnatdi. G’aznada , hokimyatni qo’lga olib mustaqil davlat barpo etishga ikkinchi 
marta urinish 977-yilda g’oyatda qobilyatli va idrokli hukmdor Sabuqtakin tomonidan amalgam 
oshirildi. Sabuqtakin Apltakim g’ulomi bo’lib, uni Alptakim nishopur shahrida qulbozoridan 
sotib olganligi takidlanadi
Maxmud G’aznaviy va uning o’g’li Masud devon honasida hizmat qilgan tarihchi olim 
Abul Fazl Bayhaqiy ,, Mas’ud tarixi “kitobida qiziq bir voqeani keltiradi. Uning yozishicha, bu 
hikoyani hijriy 450-yilning yoz faslida unga alloma Abul Muzaffar Alaviy aytib bergan. Bu 
hikoyatga ko’ra, amir Voziy uning bobosiga hiroj solig’ni kamaytirib, imtiyoz bergan. Bobosi 
amir Sabuqtakin boshchiligidagi qo’shinda xizmat qilar ekan. Bobosi amir Sabuqtakinni 
istedodli sarkarda, Somoniylarga hindistonni zabt etib bergan fotih, ohko’ngil va odil inson deb 
takitlaydi
997-yilda Sabuqtakin vafatidan so’ng hokimyat tepasiga uning katta o’g’li Maxmud 
kelishi kerak edi. Ammo ota taxt vorisligini kichik o’g’li Ismoilga bashorat qilgan edi. Ismoil 
taxtni 7 oy boshqaradi, holos. Tabiatan betadbir, kalta fahm, takabbur va landavur taxt vorisi 
viloyat hokimlarining isyonu hurujlariga bardosh bera olmadi. Bundan foydalangan Maxmud 
katta qo’shin bilan G’aznaga bostirib kirdi va taxtni egalladi. U tarixda Maxmud G’aznaviy nomi 
bilan shuxrat topdi va g’aznaviylar sulolasiga asos soldi. ,,siyosat noma “ , ,, Chaxor maqola” , ,, 
Miftoxul- adl “ va boshqa asarlarda , to’plam va solnomalarda Maxmud G’aznaviy adolatli, 
fuqoro parvar tadbirkor, sermulohazali va kelajakni oldindan ko’ra biladigan, har qanday 
murakkab muammolarni aql bilan odilona hal etishga intiladigan shox sifatida tasvirlanadi. 
Nazorat uchun savollar: 

---

1.
Tohiriylar davlatining paydo bo’lishi 
2.
Davlat boshqaruvi va Soliq siyosati 
3.
G`oziylar harakati 
4. Safforiylar davlatining tashkil topishi 

---