Узбекстан тарийхы лекция

2.Qarluqlar va O’g’uzlar davlatlari.Hududlari, aholisi, iqtisodiy va madaniy xususiyatlari. 
Ismoil Somoniy asosiy diqqat etiborini markazlashgan davlat tizimini joriy etishga qaratdi. 
Bu tizim asosini oily hukmdor dargohi va devonlar majmui tashkil etgan . Oliy hukmdor Amir 
unvoniga ega edi shu sababdan yozma manbalarda Amir Ismoil, Amir Ahmad kabi takidlarni 
uchratamiz. Devon boshqaruvi o’nta yo’nalishdan iborat bo’lib poytaxt Buxoroda joylashgan 
edi. Quyidagi devonlar mavjud bo’lib ularga: Bosh vazir devoni ,vaqflar devoni ,qozilik ishlari 
devoni kirar edi. Viloyatlar boshliqlari hokim, shahar boshliqlari rais deb yuritilgan. Somoniylar 
sulolasio hukmronligi davrida Movaraunnahrda xo’jalik taraqqiyoti faqat Markaziy Osiyoning 
gina emas balki Old Osiyoning ham yetuk hududlaridan biri hisoblanardi.Shahar bilan qishloq 
o’rtasidagi,o’troq dehqonchilik va ko’chmanchi qabilalar o’rtasidagi mahsulot ayr boshlashni 
kuchayib borishishi,karvon savdosining o’sishi o’lkaning qishloq xo’jaligini, kon ishlari va 
hurarmandchilikning rivojlanishi omili bo’ladi. IX-asrda Movaraunnahr asosan qishloq xo’jaligi 
mamlakati bo’lganligidan hatto hunarmandlar ham bu soha bilan shug’illanar edilar. Yozma 
manbalarga qaraganda Zarafshon, Qashqadoryo vohalari, Farg’ona, Eloq, Shosh va Xorazmda 
IX-X-asrlarda bug’doy, arpa, sholi, tariq, g’o’za va boshqa ekinlar ekib dehqonchilik qilganlar. 
O’lkamiz o’z davrining yirik hunarmandchilik markazlaridan hisoblangan. Jumladan, Zandona 
va Iskijkat qishloqlarida to’qilgan bo’z matolar Eron, Iroq va Hindistondan tashqari joylarga ham 
olib ketilgan va mashhur bo’lgan . Somoniylar davrida Movaraunnahrda <> 
orqali bo’ladigan karvon savdosi katta ahamiyat kasb o’tdi. Karvon savdosi Markaziy Osiyo 
orqali Janubiy sharqiy Yevropa mamlakatlarini Sharq mamlakatlari, avvalo Mo’g’uliston va 
Xitoy bilan bog’lab turar edi. Bu yo’l Bog’doddan boshlanib, Hamadon, Nishopur, Marv, 
Chorjo’y, Buxoro, Samarqand, Shosh, Taroz, Qulon, Marki, Bolosog’un, Suyob, Issiqko’lning 
Janubiy qirg’og’I orqali o’tib, Sharqiy Turkiston orqali Xitoyga borar edi. O’lkamizda 
Somoniylar sulolasi hukmronlik qilgan asrlar voqea va hodisalarga boy, jo’shqin hayot mavj 
urgan davr bo’lib, davlatchiligimiz toraqqiyotida muhim bir bosqichdir. Chunki huddi anashu 
davrdan etiboran Arab bosqinchilariga qarshi erk va ozodlik uchun kurash olib borgan o’lkamiz 
halqlari o’zlarining markazlashgan mustaqil davlatlariga asos soldilar va bu davlatlar halqaro 
maydonda o’z munosib o’rniga ega bo’ldi .