Узбекстан тарийхы лекция

3. XIII-XIV asrning birinchi yarmida O`rta Osiyo xalqlarining madaniy hayoti 
Bosqinchi yovlar azaldan yuqori tsivilizatsiya o`chog`i sanalgan, ulug` ajdodlarimiz aql-
zakovati va donishmandligi bilan yaratilgan yuksak moddiy va ma`naviy madaniyat, betakror 
obidalar, asori-atiqalar makoni bo`lgan bu azim yurtni qanchalik xonavayron etmasinlar, biroq 
xalq irodasini, uning buyuk bunyodkorliq ijodkorlik salohiyatini so`ndira olmadilar. Aksincha, 
bu yurtning mag`rur va erksevar kishilari, bir tomondan, muqaddas Vatan tuyg`usini dillariga 
mustahkam jo aylab, ozodlik va mustaqillik yo`lida jonbozlik bilan kurash olib borgan bo`lsalar, 
ikkinchi tomondan esa, ular asriy xalq an`analari, udumlariga sodiq qolib, yaratuvchilik ishlari 
bilan mashg`ul bo`lganlar. Zero, o`lmas xalq dahosi bu davrda ham yangi-yangi salohiyatli 
ijodkorlar avlodini etishtira borgan. Shu boisdan sahroyi mo`g`ullar xarobazorga aylantirgan 
kultepalar o`rnida ko`p o`tmay yangidan ko`rkam shaharlar, me`morchilik obidalari qad rostlab, 
hayot yana yangidan izga tushib bordi. Mahalliy xalq orasidan etishib chiqqan ajoyib me`morlar, 
naqqoshu-hunarmandlar sa`y-harakati, mahorati bilan betakror moddiy madaniyat namunalari 
yaratilib, bundan o`lka hayoti o`zgacha fayzu manzara kasb etib bordi. Bu davrda bunyod etilib, 
gavjum savdo-sotiq, hunarmandchilik markazlariga aylana borgan Andijon, Qarshi, Urganch, 
qaytadan ta`mirlanib chiroy ochgan, oldingi mavqeini tiklagan Samarqand, Buxoro, Shosh, 
Termiz singari shaharlar, ularning o`ziga xos me`morchilik qiyofasi shundan dalolat beradi. 
Ko`hna Urganchda qad ko`targan, balandligi 62 metrli ulug`vor minora XIII asr 
arxitekturasining noyob yodgorligi hisoblanadi. Samarqanddagi Shohizinda majmui, Buxorodagi 
Bayonqulixon, Ko`hna Urganchdagi Najmiddin Kubro, To`rabekxonim, Muhammad Bashar 
maqbaralari, Xo`janddagi Tubaxon maqbarasi va shu singarilar XIV asrning nodir me`moriy 
yodgorliklari sirasiga kiradi. 
Xalq amaliy san`ati, kulolchilik namunalari, sirli naqshinkor sopolli idishlar, shu jumladan, 
ko`zalar, chinni buyumlar, uy-ro`zg`or ashyolari, binolar peshtoqiga bitilgan, san`at darajasidagi 
nastalik bitiklari - bular O`rta Osiyo moddiy madaniyatining XIII-XIV asrlarda ham 
rivojlanishda davom etganligidan shahodat beradi. Bu davrda ilm-fan, ayniqsa tarixshunoslik 
rivojida ham muayyan yutuqlar qo`lga kiritildi. Tarixshunos Juvaniyning «Tarixi jahongusha» 
/Jbhon fotihi tarixi/, Rashididinning «Jomeut-tavorix» «Yilnomalar majmuasi» asarlari 
mo`g`ullar istilosi va hukmronligi davri tarixini chuqur o`rganishda qimmatli manbalardan 
hisoblanadi.Shuningdeq o`lkada badiiy adabiyot sohasi ham anchayin ravnaq topdi.