Uzbekistonda atrof muxitni muxofaza kilishning xukukiy masalalari

Barqaror rivojlanish vazifasi

Reja:
1. Ekologiya konunlari.

2. Ekologiya va xadislar.

3. Markaziy Osiyo mutafakkirlarining ekologik karashlari.

4. Atrof muxitni muxofaza kilish tizimlari va konuchiligi.

5. Inson omilining tabiiy muxitga ta`siri.

Xulosa

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

Kirish

Bizni o`rab turgan muxit deganda, inson tomonidan yaratilgan «toza» tabiat va muxit yig`indisi - qayta ishlangan maydonlar, sunoiy bog`lar va xiyobonlar, suv bilan ta`minlangan cho`llar, alohida issiqlik rejimiga, mikroklimatga, turli organik va noorganik moddalarning yuqori darajada aylanishiga va boshqalarga ega bo`lgan yirik shaharlar tushuniladi.

Ilmiy-texnika taraqqiyoti va ular bilan bog`liq bo`lgan insonning sanoatdagi ulkan ishlari dunyoda katta o`zgarishlar bo`lishiga, ya`ni yuqori darajadagi sanoat va qishloq ho`jaligi potentsiali, barcha ko`rinishdagi transportlarning keng rivojlanishi, katta er maydonlarini o`zlashtirishga, sunoiy klimat sistemasini yaratishga va boshqa muvaffaqiyatlarga olib keldi. Shuning bilan bir qatorda atrof-muhit holati birdaniga yomonlashadi. Atmosfera, suv xavzalari va er qatlamlarini qattiq, suyuq va gaz ko`rinishidagi chiqindilar bilan ifloslanishi qo`rqinchli darajaga etib kelmoqda, qayta ishlanmaydigan tabiiy resurslar – birinchi o`rinda foydali qazilmalar va tiniq suv miqdori kamayib bormoqda. Atrof-muxitni yanada yomonlashishi odamzod uchun O`ta yomon natijalarga olib kelishi mumkin. Shunga ko`ra, atrof-muxit muxofazasi xozirgi kundagi eng asosiy muammolardan biri bO`lib kelmoqda.

Bu muammo sO`nggi yillarda yanada keskinlashdi. Ekologik xavfsizlik muammosi allaqachon milliy va mintaqaviy doiradan chiqib, butun insoniyatning muammosiga aylangan.

Xozir, XXI-asr bO`sag`asida, fan-texnika taraqqiyoti jadal suroatlar bilan rivojlanib bormoqda. Bunday sharoitda inson tomonidan biosferaga ko`rsatilayotgan ta`sirni tartibga solish, ijtimoyi taraqqiyot bilan tabiiy muxitni saqlab qolishning o`zaro munosabatlarida muvozanatga erishish muammolari borgan sari dolzarb bo`lmoqda.

Havo bo`shlig`ining ifloslanishi ham Respublikada ekologik xavfsizlikka solinayotgan taxdiddir.

Mutaxassislarning ma`lumotlariga qaraganda, har yili respublikaning atmosfera havosiga 4 mln. tonnaga yakin zararli moddalar qo`shilmoqda.

Shularning yarmi uglerod oksidiga to`g`ri keladi, 15% ni uglevodorod chiqindilari, 4% ini oltingugurt qO`sh oksidi, 9% ini azot oksidi, 8% ini qattiq moddalar tashkil etadi va 4% ga yaqini uziga xos O`tkir zaxarli moddalarga tO`g`ri keladi.

1. Ekologiya konunlari.

Xozirgi ekologik axvolni xisobga olib bunday xalokatlarni keltirib chikaradigan sabablarga karshi kurash olib borish shart. Ayni shu maksadlarda inson faoliyatining ayrim kirralarini cheklash va atrof muxitni muxofaza kilish borasida bir kator majburiyatlarni belgilash, konunlarni takomillashtirish, jazo davlat siesati va iktisodietini barkarorligi xam muxim rol` uynaydi. Bozor iktisodieti sharoitida maxsulot ishlab chikaruvchilar kuprok foyda olish maksadida boyliklaridan jadal suratlarda foydalanishga xarakat kiladilar. Bu esa bozor iktisodietining rivoji bilan tabiat boyliklaridan foydalanish, ularni muxofaza kilish urtasida yuzaga kelishi mumkin bulgan muvozanatning buzilishiga olib keladi. Tabiat muvozanitini buzilishiga yul kuymaslik uchun ekologik konun-koidalarni islox kilish, tabiat xududlarini xukukiy xolatini oshirish, tabiatga nisbatan shaxslar gayri konuniy xatti-xarakatlar kilgan fukarolar, mansabdor shaxslar jazosiz kolmasligini ta`minlash lozim.

Ekologik xavflilik darajasi kamrok gayri-konuniy xatti-xarakatlar konunchilikda ma`muriy xukukbuzarliklar deb topiladi. ekologik ma`muriy xukukbuzarlikning xavflilik darajasi jinoiy xarakatlarga nisbatan kamrok bulsada, ularning kuprok sodir etilishi natijasida ruy beruvchi umumiy ekologik zarar jinoiy xarakatlar keltirib

chikaradigan zarardik bir necha barobar yukori buladi.

Tabiatni muxofaza kilish tugrisidagi "Atmsofera xavosini muxofaza kilish", "Suv va suvdan foydalanish" tugrisidagi konuni, er tugrisidagi konun, "Aloxida muxofaza etiladigan tabiiy xududlar tugrisidagi konun", "Usimlik dunesini muxofaza kilish va undan foydalanish", "Xayvonot dunesini muxofaza kilish va undan foydalanish", "Tabiatni muxofaza kilish konuni", "Suv resurslari", "Er va er osti boyliklarni", "Aloxida kuriklanadigan xududlarni muxofaza kilish" tugrisidagi Uzbekiston Respublikasining konunlarini buzganlik uchun aybdor fukarolar, mansabdor shaxslarni ma`muriy, jinoiy javobgarlikka tortadigan Uzbekiston Respublikasining "Ma`muriy xukukbuzarlik" tugrisidagi kodeksi 1995 yil va "Uzbekiston Respublikasining jinoyat kodeksi" 1993 yildan amalda kullanilmokda. Uzbekiston Respublikasining "Ma`muriy xukukbuzarlik" tugrisidagi kodeksida tabiatni muxofaza kilishga tegishli aloxida (8-chi) bob mavjud. "Tabiiy muxitni muxofaza kilish va tabiiy boyliklardan foydalanish".

60-modda "Tabiiy resurslarga egalik xukukini buzish".

65-modda "Erlardan xujasizlarcha foydalanish,uni yaroksiz xolga tushirish".

66-modda "Er berish tartibini buzish".

67-modda "Vaktinchalik egallab turilgan erlarni uz vaktida kaytarib bermaslik, yarokli xolga keltirmaslik". 68-modda "Xujalik ishidagi er tuzish loyixalarida uzboshimchalik bilan chetga chikish".

70-modda "Er osti boyliklarini muxofaza kilish va ulardan foydalanish tartibini buzish".

71-modda "Er osti boyliklarini geologik jixatdan urganish ishlarini olib borish koida va talablarini buzish".

72-modda "Suv zaxiralari koidalarini muxofaza kilish koidalarini buzish".

73-modda "Zaxarli moddalar va korishmalarga oid operaciyalarni normativ xujjatlarida kayd etish shartnomalarini bajarmaslik".

74-modda "Suvdan foydalanish koidalarini buzish".

75-modda "Suvning davlat xisobini yuritish koidalarini buzish".

76-modda "Suv xujaligi inshootlari va kurilmalarini shikastlantirish, ulardan foydalanish koidalarini buzish".

77- dan 84 moddaga kadar usimliklarni, urmonlarni muxofaza kilish koidalarini buzishga karatilgan.

85-modda "Ifloslantiruvchi moddalarni atmosferaga normadan ortik darajada eki ruxsatsiz chikarib tashlash, shuningdek atmosferaga ta`sir kursatish".

86-modda "Atmosferaga chikarilgan zararli moddalarni tozalash inshootlardan foydalanish koidalarini buzish va undan foydalanmaslik.

87-modda "Chikindilarda ifloslantiruvchi moddalar normatividan ortik bulgan transport va boshka xarakatlanuvchi vositalar va kurilmalarni tayerlash xamda foydalanishga chikarish".

88-modda "Atmosfera xavosini muxofaza kilish talablariga rioya kilmaslik".

89-modda "Usimliklarni ximoya kilish vositalari va boshka dorilarni tashish, saklash va kullanish koidalarini buzish".

90-modda "Ov kilish eki balik ovlash koidalarini shuningdek xayvonot dunesidan foydalanish koidalarini buzish".

91-modda "Sanoat, ruzgor va uzga chikitlarni tashish, joylashtirish, zararsizlantirish, kumib tashlash chogida tabiatni muxofaza kilish talablarini buzish".

92,93,94-moddalar "Noeb xayvonlarni kuriklash koidalarini buzish".

95-modda "Tabiiy muxitni tiklash, tabiiy zaxiralarni kayta xosil kilish tadbir choralarini kurmaslik".

96-modda "Loyxalarni davlat ekologik ekspertizaning ijobiy xulosasiz ruebga chikarish”.

Uzbekiston Respublikasining konstituciyasida xam atrof muxiyatni muxofasa kilish, tabiy boyliklar davlat mulki undan unumli foydalanish, avaylab asrash, xar bir fukaro uchun majburiy ekanligi aloxida belgilangan.

50 – modda «Fukarolar atrof tabiy muxitga extietkorona munosabatda bulishga majburdirlar».

55-modda «Yor osti boyliklari, suv, usimlik va xayvonot dunesi , xamda boshka tabiiy boyliklar umummilliy boylikdir, undan okilona foydalanish zarur va ular davlat muxofazasidadir".

100-modda "Maxalliy xokimiyat organlari ixtieriga kuyidagilar: "atrof tabiiy muxitni muxofaza kilish" majburiyati yuklatilgan. Bundan tashkari Uzbekiston Respublikasi vazirlar maxkamasi va xukumatining kator karorlari va farmonlari xam atrof tabiiy muxitni muxofaza kilish va uni ifloslantirgan fukaro, mansabdor shaxslar uchun maxsus tulovlar belgilangan".

Masalan: Uzbekiston Respublikasi vazirlar maxkamasining 29 iyun` 1992 yil 303-karoriga muvofik korxona va muassasalar "Atrof tabiiy muxitga" ijozat kilingan normalardan ortik chikargan chikindilar, okirilgan iflos suv, joylashtirilgan kattik suyuk chikindilar

uchun xak tulovi joriy kilingan.