Узбекистон тарихининг урта асрлар даври



Download 1,1 Mb.
Pdf ko'rish
bet11/13
Sana21.02.2022
Hajmi1,1 Mb.
#42949
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   13
Bog'liq
китоб-2

мезозой ва кайназой эраларига булинади. Архей эраси охирларида 
Ерда жуда оддий мавжудотлар, палеозойда эса сувда ва ь;у рублик да 
яшовчи хайвонлар, мезозойда судралиб юрувчи жонзотлар, кайна- 
зойда сут эмизувчи хайвонлар пайдо булади. Кайназой эрасининг 
туртинчи даври бундан 3-3,5 млн. йил илгариги даврни уз ичига олиб, 
бу даврда одамзотнинг дастлабки аждодлари пайдо булади.


Фанда инсониятнинг пайдо булиши жуда мураккаб масала булиб, 
бу жараён асосан археологик ва антропологик маълумотлар буйича 
урганилади. Аммо инсоният пайдо булишининг афсоналар, ривоят- 
лар, ило^иёт ва коинот билан богаи^ булган назариялари хам мав- 
жудцир. Мисол учун, якка худоликни таргиб этган барча диний таъ- 
лимотларда инсоннинг пайдо булиши ёки яратилиши ило^иёт билан 
богланади. Хусусан, «Библия» таълимотига кура, одамзот худо то­
монидан 7 минг йил илгари «к;изшт лойдан» яратилган. Мукаддас 
Кдоъони Каримда эса одамнинг лойдаи яратилиб, Олло^нинг иро- 
даси билан унга жон ато этилгани таъкидланади. Зардуштийлик ди- 
нида хам шунга ухшаш ривоятлар мавжуд. Инсониятнинг илк вакил- 
лари сифатида «Библия»да Адам ва Ева, К^уръони Каримда Одам 
Ато ва Момо Х^аво, зардуштийликда эса Ийим номлари келтирила- 
ди. Ундан таш^ари, Европа олимларининг инсоният ^андайдир ки- 
чик мавжудотлар (бактериялар)дан пайдо булганлиги ёки коинот- 
дан тушган одам ^ргёфасидаги жонзотлар ха^идаги назариялари хам 
бор.
Дунёвий фанлар, хусусан, тарих фани ю^оридаги гоя ва назария- 
ларни, хатто хозирги пайтдаги гепотезалар - куринмас одам ёки ко- 
инотдаги одамлар кабиларни инкор этмаган холда антропогенез 
жараёнини илм-фан юту^ларида эришилган натижаларнинг далил- 
ларига асосланиб урганади. Тарих фанида инсоният табиатнинг бир 
1
$исми булиб, у ердаги тара^иётнинг маълум боскичида вужудга ке­
либ, узлуксиз изланиш ва мехнат туфайли такомиллашиб борганли- 
ги ха^идаги хулосалар долган барча назариялар хамда ривоятлар- 
дан устунлик х^илади. Фанда одамнинг пайдо булиши ва ривожла- 
ниш жараёни антропогенез (юнонча «антропос» - одам, «генезис» -
ривожланиш) деб аталади.
Илмий адабиётларда антропогенез жараёни ^уйидаги туртта бос- 
к^ичга булиб урганилади:
1. Одамнинг илк аждодлари.
2. Энг ь^адимги одамлар.
3. Кадимги одамлар.
4. Х^озирги ^иёфадаги одамлар.
Одамнинг хайвонот дунёсидаги аждодлар билан богли^лиги 
Ха^идаги гоя инглиз олими Ч.Дарвинга тегишли булиб, унинг наза- 
рияси буйича инсоннинг хайвонот дунёсидан ажралиб чрщишидаги


асосий омиллар - табиий сараланиш ва жинсий 
танланишдир. Жамиятшунос олимлар бу жара- 
ёнда ме^натнинг роли юксак булганлигини ^ам 
таъкидлайдилар.
Инглиз олимлари ота-бола Ликилар утган ас­
рнинг 50-60-йилларида Ш ар^ий Африкада (Ол- 
дувой дарасида) к^азишма ишлари олиб бориб
оддий тош куроллар ва ^азилма одам ^олди^ла- 
рини топиб, улар бундан 3-3,5млн. йил илгари 
мавжуд булган, деган гояни илгари сурдилар.
Фанда энг ^адимги одамлар австралопитек, 
зинжантроп, питекантроп ва синантроплар деб 
аталади. Олимлар уларни Homo habilis - хомоха- 
билис- «ишбилармон одамлар» турига киритган.
Австралопитек (лотинча «аустралис»- жанубий,
«питиекос» - маймун, жануб маймуни)лар бун­
дан 6-5 миллион йил илгари шаклланганлар.
Танзаниянинг Зинж к^шшоги якинидан топил- 
Энг ^аДимги 
ган энг кадимги одамлар зинжантроп деб номла- 
одамлар
ган, улар Австралопитек бундан 2-1,5 миллион йил илгари яшаганлар.
Зинжантроплардан кейинги даврда яшаган ^азилма одамлар ^ол- 
ди^лари Индонезиядаги Ява оролидан ХГХ асрнинг охрфларида то- 
пилган булиб, фанда уларни «Питекантроп» («Маймун - одам») деб 
аташ раем булган. Питекантроплар бундан тахминан 1 млн. - 700- 
600 минг йил илгари (Э.Дюбуа) яшаганлари ани^ланган. Шунинг­
дек, 1927 йилда Хитой худудларидан топилган (Д.Блек) кадимги одам 
^олдиклари («Синантроп» - Синантроп «Хитой одами») бундан 600- 
500 минг йил илгариги даврга оидлиги аншртнган. Ундан таш^ари, 
энг ^адимги ^азилма одам ^олдрщлари Германиянинг Гейделберг
Венгриянинг Будапешт ша^ри я^инидан хам топилган. Олимлар пи­
текантроп ва синантропларни Homo erectus (хомоэректус), яъни тик 
юрувчи одам турига киритадилар.
Тад^и^отчиларнинг фикрларига Караганда, зинжантроп, питекан­
троп, синатроплар энг кадимги одамлар шаклланиб ривожланиши- 
нинг турли тарихий бос^ичларидир. Бу турдаги ^адимги одамлар 
гавдаларини тик тутиб юрганлар ва тошдан турли ме^нат ^уролла- 
ри ясаб, улардан фойдалана билганлар. К^урол ясай билиши, усим-


Фанда инсониятнинг пайдо булиши жуда мураккаб масала булиб, 
бу жараён асосан археологик ва антропологик маълумотлар буйича 
урганилади. Аммо инсоният пайдо булишининг афсоналар, ривоят- 
лар, ило^иёт ва коинот билан боглщ булган назариялари хам мав- 
жуддир. Мисол учун, якка худоликни таргиб эттан барча диний таъ- 
лимотларда инсоннинг пайдо булиши ёки яратилиши ило^иёт билан 
богланади. Хусусан, «Библия» таълимотига кура, одамзот худо то­
монидан 7 минг йил илгари «ь^изил лойдан» яратилган. Му^аддас 
К^уръони Каримда эса одамнинг лойдан яратилиб, Олло^нинг иро- 
даси билан унга жон ато этилгани таъкидланади. Зардуштийлик ди- 
нида хам шунга ухшаш ривоятлар мавжуд. Инсониятнинг илк вакил- 
лари сифатида «Библия»да Адам ва Ева, К^уръони Каримда Одам 
Ато ва Момо Х^аво, зардуштийликда эса Ийим номлари келтирила- 
ди. Ундан тапщари, Европа олимларининг инсоният ^андайдир ки- 
чик мавжудотлар (бактериялар)дан пайдо булганлиги ёки коинот- 
дан тушган одам ^иёфасидаги жонзотлар ха^идаги назариялари хам 
бор.
Дунёвий фанлар, хусусан, тарих фани ю^оридаги гоя ва назария- 
ларни, хатто хозирги пайтдаги гепотезалар - куринмас одам ёки ко- 
инотдаги одамлар кабиларни инкор этмаган холда антропогенез 
жараёнини илм-фан ютуь^парида эришилган натижаларнинг далил- 
ларига асосланиб урганади. Тарих фанида инсоният табиатнинг бир 
ь^исми булиб, у ердаги тараь^иётнинг маълум боскичида вужудга ке­
либ, узлуксиз изланиш ва мехнат туфайли такомиллашиб борганли- 
ги ха^идаги хулосалар долган барча назариялар хамда ривоятлар- 
дан устунлшс ъ^илади. Фанда одамнинг пайдо булиши ва ривожла- 
ншп жараёни антропогенез (юнонча «антропос» - одам, «генезис» -
ривожланиш) деб аталади.
Илмий адабиётларда антропогенез жараёни ^уйидаги туртта бос- 
к^ичга булиб урганилади:
1. Одамнинг илк аждодлари.
2. Энг кадимги одамлар.
3. К^адимги одамлар.
4. ^озирги ^иёфадаги одамлар.
О дамнинг хайвонот дунёсидаги аждодлар билан боглшушги 
Ха^идаги гоя инглиз олими Ч Д арвинга тегишли булиб, унинг наза- 
рияси буйича инсоннинг хайвонот дунёсидан алсралиб чрщишидаги


асосий омиллар - табиий сараланиш ва жинсий 
танланишдир. Жамиятшунос олимлар бу жара- 
ёнда мехнатнинг роли юксак булганлигини ^ам 
таъкидлайдилар.
Инглиз олимлари ота-бола Ликилар утган ас­
рнинг 50-60-йилларида Ш ар^ий Африкада (Ол- 
дувой дарасида) ь^азишма ишлари олиб бориб, 
оддий тош куроллар ва ^азилма одам ^олдщ ла- 
рини топиб, улар бундан 3-3,5млн. йил илгари 
мавжуд булган, деган гояни илгари сурдилар.
Фанда энг ^адимги одамлар австралопитек, 
зинжантроп, питекантроп ва синантроплар деб 
аталади. Олимлар уларни Homo habilis - хомоха- 
билис- «ишбилармон одамлар» турига киритган.
Австралопитек (лотинча «аустралис» - жанубий,
«питиекос» - маймун, жануб маймуни)лар бун­
дан 6-5 миллион йил илгари шаклланганлар.
Т анзаниянинг Зинж ipmmora я^инидан топил- 
-*7 
ган энг ^адимги одамлар зинжантроп деб номла-
ган, улар Австралопитек бундан 2-1,5 миллион йил илгари яшаганлар.
Зинжантроплардан кейинги даврда яшаган ^азилма одамлар ^ол- 
дшргари Индонезиядаги Ява оролидан XIX асрнинг охирларида то­
пилган булиб, фанда уларни «Питекантроп» («Маймун - одам») деб 
аташ раем булган. Питекантроплар бундан тахминан 1 млн. - 700- 
600 минг йил илгари (Э.Дюбуа) яшаганлари ани^ланган. Шунинг­
дек, 1927 йилда Хитой худудларидан топилган (Д.Блек) кадимги одам 
^олдиклари («Синантроп» - Синантроп «Хитой одами») бундан 600- 
500 минг йил илгариги даврга оидлиги аншрганган. Ундан таш^ари, 
энг ^адимги ^азилма одам ь^олдшутари Германиянинг Гейделберг, 
Венгриянинг Будапешт ша?дри я^инидан хам топилган. Олимлар пи­
текантроп ва синантропларни Homo erectus (хомоэректус), яъни тик 
юрувчи одам турига киритадилар.
Тад^и^отчиларнингфикрларига Караганда, зинжантроп, питекан­
троп, синатроплар энг ^адимги одамлар шаклланиб ривожланиши- 
нинг турли тарихий боскичларидир. Бу турдаги ^адимги одамлар 
гавдаларини тик тутиб юрганлар ва тошдан турли ме^нат ^уролла- 
ри ясаб, улардан фойдалана билганлар. К^урол ясай билиши, усим-
Энг в^адимги 
одамлар


лик илдизлари ва меваларни истеъмол к;илишда шу ^уроллардан фой- 
даланиши, шунингдек, айрим ^айвонларни овлаши кадимги одамларни 
хайвонот оламидан ажратиб турган.
Архантроплар - энг ^адимги одамсимон маймунларнинг одамга 
айланиши жараёнидаги орали^ мавжудотлар булиб, уларда маймун ва 
одамнинг белгилари мужассамлашган. Бу уринда шуни таъкидлаш 
жоизки, «Архантроп»лар (^адимги одамлар) энг кадимги одамлардан г  
фарь^паниб, улар замонамиздан 100-50 минг йил кейин яшаганлар.
Ь^адимги одамларнинг^ашшжнг^йЗ^^^арГда- 
ставвал Германиянинг Неандертал водийсидан 
тоиилганлиги сабабли фанда уларни «Неандертал 
одами» деб номлаш к^абул килинган. Неандертал 
^иёфадаги одамларнинг суж ^олдшугари бугунги 
кунга ^адар Африка, Урта Ер денгизи ^ирго^ла- 
ри, Урта Осиё, Я^ин ва Урта Ш ар^ мамлакатлари 
Худудларидан, К^ораденгиз буйларидан, Шимолий 
Европа хамда Осиё ерларидан куплаб топилган. 
Бу ^иёфадаги одамлар жисмоний жихатдан нисба- 
тан анча б а ^ в в а т булиб, 25-26 йил умр курган. 

Download 1,1 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   13




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish