Узбекистон республкаси ички ишлар вазирлиги


БОБ. ПРОФИЛАКТИКА ИНСПЕКТОРИ РЕЦИДИВ ЖИНОЯТЧИЛИКНИ ОЛДИНИ ОЛИШ ФАОЛИЯТИНИНГ ТАШКИЛИЙ



Download 77,67 Kb.
bet8/12
Sana16.11.2022
Hajmi77,67 Kb.
#867496
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   12
Bog'liq
retsidiv jinoyatchilik 2022

БОБ. ПРОФИЛАКТИКА ИНСПЕКТОРИ РЕЦИДИВ ЖИНОЯТЧИЛИКНИ ОЛДИНИ ОЛИШ ФАОЛИЯТИНИНГ ТАШКИЛИЙ- ХУЦУЦИЙ АСОСЛАРИ

  1. -§. Профилактика инспекторининг рецидив жиноятчиликни олдини олиш фаолиятининг ташкилий асослари

Маълумки, хар бир хукукий фаолият, муносабат хукукий нормалар оркали тартибга солинади. Хукук назариясида эса, хукукий тартибга солиш хукукий воситалар ёрдамида ижтимоий муносабатларни тартибга солиш, куриклаш, уларни жамиятнинг ижтимоий эхтиёжига мувофик равишда ривожлантириш максадида мунтазам, норматив таъсир этиш жараёни тушунилади. Хукукий тартибга солиш ижтимоий муносабат субъектларининг юридик хукук ва мажбуриятларини белгилаб, уларнинг бажарилишини таъминлайди. Бир катор олимлар жамиятда жиноятка карши курашиш, унинг олдини олишнинг хукукий тартибга солинишини куйидаги икки йуналишда олиб борилишини таъкидлашади22:
Биринчи йуналиш - бу хукук нормалари ёрдамида жиноятнинг сабаб ва шароитларига, жиноятларнинг содир килинишига имкон берувчи жамият ижтимоий хаётининг барча сохаларидаги салбий вокеа, ходиса ва жараёнларга таъсир килиши оркали уларни кучсизлантириш, бартараф этиш ва унга карши курашиш учун шароитлар яратиш;
Иккинчи йуналиш - жиноятларнинг олдини олиш фаолиятини ташкил килиш ва амалга ошириш тартибини урнатиш хамда аник профилактик чора-тадбирларни амалга оширишни хукукий тартибга солишдир.
Таъкидлаш жоизки, бу йуналишлар уртасидаги фарклар шартли булиб, улар бир - бири билан узвий богликдир.


22 ^.Р. Абдурасулова. Аёллар уртасида жиноятнингнинг сабаб ва шароитлари хамда профилактикаси . Укув кулланма. Т.2016 .Б.94.


32




Рецидивист уртасида жиноятнинг профилактикаси фаолиятини ташкил этиш хусусиятларини куйидаги йуналишларда ташкил этиш мумкин:
Рецидивист жиноятнингн олдини олиш фаолиятини ташкил этишнинг умумий хусусиятлари деганда - жиноятлар профилактикасининг рецидивист жиноятнингнинг олдини олишни амалга оширувчи хамда унда иштирок этувчи органлар хамда муассасаларнинг рецидивист уртасида жиноятни олдини олиш, ушбу йуналишдаги жиноятларнинг содир этилиш сабабларини ва уларга имкон бераётган шарт - шароитларни аникдаш, бартараф этиш буйича фаолиятидир.
Энди биз бевосита профилактика хизматларининг рецидивист уртасида жиноятга карши кураш ва унинг олдини олиш фаолиятини ташкил этишни хукукий тартибга солувчи хукукий асосларнинг турларини тахлил этишга харакат киламиз.
Айтиш жоизки, хар бир фаолиятнинг хукукий тартибга солинганлиги, биринчидан, уни ташкил этиш тартибини мустахкамласа, иккинчидан, хамкорлик буйича субъектлар фаолиятининг асосий вазифаларини белгилаб, уларнинг маъсулиятини ошришга хамда хамкорлигини самарали ташкил этишга хизмат килади. Бугунги кунда профилактика хизматларининг Рецидив уртасидаги жиноятга карши кураш ва унинг олдини олиш фаолиятини ташкил этишни белгилаб берувчи ягона хукукий асос мавжуд эмас. Бирок профилактика хизматларининг Рецидив уртасидаги жиноятга карши кураш ва унинг олдини олиш фаолиятини ташкил этишни белгилаб берувчи алохида хукукий асослар яратилган булиб, уларни бир нечта гурухларга булиб урганиш максадга мувофик 23
Биринчи гурух хукукий асосларга конститициявий нормаларни киритиш мумкин. Жумладан, Конституциянинг нормалари демократик


23 ^.Р. Абдурасулова. Аёллар уртасида жиноятнингнинг сабаб ва шароитлари хамда прфилактикаси . Укув кулланма. Т.2016.Б.96.


33




жамиятдаги барча муносабатларни ижтимоий адолат ва инсонпарварлик принципларига асосланган уолда тартибга солишнинг бирламчи асосий манбаи сифатида хизмат килиши билан уар кандай уукукка хилоф килмишнинг олдини олишни таъминлайди. Шунингдек, Узбекистон Республикаси Конституциясининг бир катор коидалари бевосита жиноятларнинг олдини олиш хусусятига эга булиб, фукароларни уар хил турдаги жиноий тажовузлардан уимоя килишда ва уларни жамиятдаги умуминсоний, ахлокий нормалар асосидатарбиялашдаманба уисобланади. Мазкур нормалар профилактика хизматларининг Рецидив уртасидаги жиноятга карши кураш ва унинг олдини олиш фаолиятини ташкил этишни тартибга солувчи нормалар ва уларни куллаш амалиёти таулилини белгилаб беради. Масалан, Узбекистон Республикаси Конституциясининг 121-моддасида: « конунийлик ва уукук - тартиботни, фукароларнинг уукук ва эркинликларини уимоя килишда уукукни мууофаза килувчи органларга жамоат ташкилотлари ва фукаролар ёрдам курсатишлари мумкин», деган коида белгиланган булиб, мазкур норма профилактика хизматларининг Рецидив уртасидаги жиноятга карши кураш ва унинг олдини олиш фаолиятини ташкил этишни тартибга солувчи нормалар ва уларни куллаш амалиёти таулилини белгилаб беради.
Иккинчи гуруу уукукий асосларга Узбекистон Республикасининг конунларини келтириш мумкин. Профилактика хизматларининг Рецидив уртасидаги жиноятга карши кураш ва унинг олдини олиш фаолиятини ташкил этишни тартибга солувчи нормалар ва уларни куллаш амалиёти таулилига доир аник бир конун ёки конуности уужжат булмасада, айрим конунларда Рецидив уртасидаги жиноятга карши кураш ва унинг олдини олиш фаолиятини ташкил этиш ёналишини белгилаб берувчи нормалар мавжуд.
Узбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 2-моддасида келтирилган шахсни, унинг уукуклари ва эркинликларини, жамият ва давлат манфаатларини, мулкни, таъбиий мууитни, тинчликни, инсон


34




хавфсизлигини жиноий тажовузлардан мухофаза этиш, жиноятларнинг олдини олиш, фукароларни Республика конституцияси ва конунларига риоя этиш рухида тарбиялаш тугрисидаги асосий вазифалари профилактика хизматларининг Рецидив уртасидаги жиноятга карши кураш ва унинг олдини олиш фаолиятини ташкил этишни тартибга солувчи нормалар ва уларни куллаш амалиёти тахлилида мухим ахамият касб этади. Мазкур кодекснинг Махсус кисмидаги барча нормалар жиноятка карши курашиш ва уларнинг олдини олишга каратилгандир 24
Узбекистан Республикаси Жиноят - процессуал кодексининг 2-моддасида унинг вазифалари келтирилган булиб, мазкур кодексининг асосий вазифаларидан бири жиноятларнинг олдини олиш хисобланади. Унинг бир катор нормалари бевосита профилактика хизматларининг Рецидив уртасидаги жиноятга карши кураш ва унинг олдини олиш фаолиятини ташкил этишни тартибга солувчи нормалар ва уларни куллаш амалиёти тахлилини белгилаб беради. Жумладан, 296-моддада жиноят ишларини юритишда суриштирувчи, терговчи, прокурор ва суд жиноятнинг сабабларини ва унинг содир этилишига имкон бераётган шарт - шароитларни аниклаш шарт эканлиги, 297-моддада жиноятнинг сабаблари ва унинг содир этилишига имкон бераётган шарт - шароитларни бартараф килиш тугрисида суриштирувчининг, терговчининг, прокурорнинг такдимномаси асос булиши, 299-моддада такдимнома ва хусусий ажримларни бажариш мажбуриятлари, 300-моддада фукаронинг ижтимоий бурчини намунали бажарганлиги тугрисидаги такдимнома ва хусусий ажрим тугрисидаги коидалар белгиланган.
Узбекистан Республикасининг «Терроризмга карши кураш тугрисида»ги 2000 йил 15 декабр конуни профилактика хизматларининг терроризмга карши курашиш, хусусан унинг олдини олиш буйича фаолиятини тартибга солувчи манба булиб хисобланади. ^онуннинг 5 - моддасида террорчилик фаолиятининг олдини олиш давлат органлари,


24 Криминология Укув кулланма.Дарслик Т.2014.Б.145


35




фукароларнинг узини узи бошкариш органлари хамда жамоат бирлашмалари, шунингдек корхоналар, муассасалар, ташкилотлар томонидан сиёсий, ижтимоий - иктисодий, хукукий ва бошка профилактик чоралар мажмуини куллаш оркали амалга оширади, деб белгиланган.
Узбекистон Республикасининг « Одам савдосига карши курашиш тугрисида»ги 2008 йил 17 апрел конунининг 7-моддасида ички ишлар органлари, жумладан, профилактика хизматларининг рецидив жиноятчилар уртасидаги жиноятга карши кураш ва унинг олдини олиш фаолиятини ташкил этишни тартибга солувчи нормалар ва уларни куллаш амалиёти тахлили натижасида одам савдоси билан шугулланувчи шахслар, уюшган гурухлар ва жиноий уюшмаларнинг фаолиятига чек куйиш, оммавий ахборот воситаларини жалб этган холда ахоли уртасида кенг микёсда огохлантириш - профилактик ишларни утказишга доир ваколатлари мустахкамланган. Унинг 8-моддасига асосан давлат органлари, фукароларнинг узини узи бошкариш органлари, нодавлат нотижорат ташкилотлари хамда жамоат бирлашмалари, шунингдек корхоналар, муассасалар, ташкилотлар, мансабдор шахслар, шунингдек, фукаролар одам савдосига карши кураш буйича фаолиятни амалга оширувчи давлат органларига кумаклашади. Ушбу нормалар профилактика хизматларининг Рецидив уртасидаги жиноятга карши кураш ва унинг олдини олиш фаолиятини ташкил этишни тартибга солувчи нормалар ва уларни куллаш амалиёти тахлилини белгилаб беради.
Узбекистон Республикасининг «Вояга етмаганлар уртасида назоратсизлик ва жиноятларнинг профилактикаси тугрисида»ги 2010 йил 29 сентябрь конунининг 10-моддасида вояга етмаганларни жиноятлар ёки бошка гайриижтимоий хатти - харакатларни содир этига жалб килаётган ёхуд вояга етмаганларга нисбатан бошка гайрихукукий килмишлар содир этаётган шахсларни, шунингдек вояга етмаганларни таъминлаш, тарбиялаш ва уларга тарбия бериш буйича уз мажбуриятларини бажаришдан буйин товлаётган ёки лозим даражада бажармаётган ёхуд вояга етмаганларнинг


36




хулк - атворига салбий таъсир курсатаётган ёки улар билан шавкатсиз муомалада булаётган ота - оналарни ёки ота - она урнини босувчи шахсларни аниклаш вазифаси белгиланган. Мазкур конунга асосан, ижтимоий жихатдан хавфли ахволда булган вояга етмаганларга ва оилаларга ёрдам курсатади, жазони ижро этиш муассасаларидан озод килинган ёки ихтисослаштирилган укув тарбия муассасаларидан кайтиб келган вояга етмаганларнинг ижтимоий - педагогик реабилитация килиниши ва мослашувига кумаклашади, вояга етмаганлар уртасида назоратсизлик ва жиноятларнинг профилактикасини амалга оширувчи органлар, жумладан, профилактика хизматлари билан хамкорлик килади.
Учинчи гурух хукукий асослар сифатида жиноятнинг олдини олишга хизмат киладиган конунларнинг ижросини таъминлаш, бу сохада фаолият олиб борувчи хукукни мухофаза килувчи органлар, хусусан профилактик хизматларининг Рецидив уртасидаги жиноятга карши кураш ва унинг олдини олиш фаолиятини ташкил этишни тартибга солувчи нормалар ва уларни куллаш амалиёти тахлилини такомиллаштириш максадида кабул килинган норматив - хукукий хужжатларни мисол килиб келтириш мумкин.
Ушбу нормативхукукий хужжатлар жамиятда тинчлик ва осойишталикни, жамоат тартиби ва хавфсизликни таъминлаш, жиноят, унинг сабаблари ва уларга имкон берувчи омилларнинг олдини олишга хизмат килади.
Узбекистан Республикаси Президентининг 2017 йил 10 апрелдаги 5005- фармони асосида бугун жиноятлар профилактикасини
амалга ошираётган профилактика хизматлари тизими ташкил этилган булиб, ушбу фармонда жамиятда жиноятка карши кураш, жиноят ва жиноятларнинг хар кандай куринишлари, давлат, жамият, халк учун хавф тугдирадиган зуравонликларнинг олдини олиш, фош этишда ички ишлар идораларининг ахоли билан хамкорлигини яхшилаш, шунингдек ички ишлар органларм фаолият самарадорлигини ошириш, профилактика


37




инспектрининг жамоатчилик тузилмаси, фукароларнинг узини узи бошкариш органлари ва жамоатчилик билан фаолиятини яхшилашда бевосита иштирок этиши ва амалий хамкорлик килиши белгиланган 25
Узбекистон Республикаси Президентининг ушбу фармонида мамлакатимизда ички ишлар органлари фаолиятини такомиллаштириш, уларнинг функционал - ташкилий тузилишини яхшилаш, мамлакатда жамоат хавфсизлиги ва хукук - тартиботини таъминлаш борасидаги профилактик ишлар самарадорлигини оширишга имкон берганини, бирок ижтимоий - иктисодий, сиёсий, суд - хукук сохаларида амалга оширилаётган демократик ислохотларнинг чукурлашуви, шунингдек, мамлакатдаги ижтимоий - сиёсий баркарорликни, жамоат тартиби ва хавфсизлигига тахдид солишга каратилган диний экстремизм ва наркотиклар тажовузининг усиши ички ишлар органларининг фаолиятини янада такомиллаштиришни талаб этгани таъкидланган.
Узбекистон Республикаси Хотин - кизлар жамоат ташкилотларининг Рецидив хукукларини химоя килиш, уларнинг мамлакатимиз сиёсий, ижтимоий, иктисодий ва маданий хаётида тулаконли иштирок этишини таъминлаш, хатин - кизларнинг ёшлар маънавий ва интеллектуал салохиятини юксалтириш борасида олиб бораётган ишларнинг самарадорлигини ошириш максадида чикарилган Узбекистон Республикаси Президентининг « Узбекистон хотин - кизлар кумитаси фаолиятини куллаб - кувватлаш борасидаги кушимча чора - тадбирлар тугрисида»ги 2004-йил 25-май фармони асосида 2004-йил 1-июлдан бошлаб фукаролар йигинлари кенгашлари аппаратининг тузилмасига тарбиячи - педагог лавозими урнига худудида камида 55 та оила


25 Узбекистон Республикаси ИИВнинг 2017 йил «12» июлдаги «Ички ишлар органларининг хукукбузарликлар профилактикаси булинмалари фаолиятини ташкил этиш тартиби тугрисидаги низомни тасдиклаш хакида»ги 151 -сонли буйруги.


38




яшайдиган махаллаларда, таркибида махаллалар ташкил хилинмаган пасёлка, хишлох ва овулларда диний маърифат ва маънавий - ахлохий тарбия масалалари буйича маслахатчи лавозимлари жорий этилди. Бугунги кунда милиция таянч пунктлари негизида профилактика инспекторларининг диний маърифат ва маънавий - ахлохий тарбия масалалари буйича маслахатчилар билан узаро хамкорлиги йулга хуйилган.
Туртинчи гурухга Узбекистан Республикаси Вазирлар Махкамасининг профилактика хизматларининг Рецидив уртасидаги жиноятга харши кураш ва унинг олдини олиш фаолиятини ташкил этишни тартибга солувчи нормалар ва уларни хуллаш амалиёти тахлилини белгилаб берувчи хуйидаги харорларини келтириш мумкин:
Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 1999-йил 12-апрелдаги « Тошкент шахрида жамоат тартибини сахлаш ва хавфсизликни таъминлаш концепсияси тугрисида » ва 2001-йил 6- июндаги « Узбекистон Республикаси ИИВда жиноятка харши кураш буйича профилактика хизматларининг ролини кучайтириш тугрисида »ги харорларида жиноятка харши кураш ва жиноятларнинг олдини олишда мавжуд тажрибалардан келиб чиххан холда, махалла фухаролари йигинлари таркибида, профилактика инспекторлари билан жойларда жиноят содир этишга мойил булган шахслар уртасида профилактик тадбирларни амалга ошириш, ёшлар бандлиги, кичик бизнес, спорт тугаракларини хамкорликда ташкил этиш зарурлиги белгиланган. Шунингдек, жиноят ва жиноятларнинг олдини олишда жамоатчилик билан хамкорликни йулга хуйиш ички ишлар органлари, жумладан, профилактика хизматларининг асосий вазифаси этиб белгиланган.
Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2004- йил 25-майдаги «Узбекистон хотин-хизлар хумитаси фаолиятини хуллаб- хувватлаш борасидаги хушимча чора-тадбирлар тугрисида»ги фармони ижросини таъминлаш чора-тадбирлари дастури тугрисида»ги 299-сонли


39




карорига асосан фукаролар йигинларининг диний маърифат ва маънавий- ахлокий тарбия масалалари буйича маслахатчилар лавозимлари жорий этилиб, уларни энг обру-эътиборли хамда шу сохада амалий тажрибага эга, ахолига, биринчи навбатда,ёшларга соглом турмуш тарзини карор топтириш, энг яхши миллий-диний анъана ва урф-одатларни саклаш хамда ривожлантириш масалаларида самарали таъсир курсатишга кодир фаол Рецидив билан тулдириш назарда тутилди.
Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг « Фукароларнинг узини узи бошкариш органлари фаолиятини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида»ги 2013-йил 7-октябрь 274- сонли карори билан тасдикданган фукаролар йигинининг вояга етмаганлар, ёшлар ва спорт масалалари буйича комиссияси тугрисидаги Наменавий низомга мувофик уз фаолиятини юритмокда.
Бешинчи гурух хукукий асослар сифатида Узбекистон Республикаси ИИВнинг норматив - хукукий хужжатларини мисол килиб келтириш мумкин. Масалан\ ички ишлар идоралари ходимлари ва жамоат тузилмалари вакилларининг хамкорлиги фаолиятини ташкиллаштириш буйича» «Услубий кулланма»ни тасдиклаш хакида» «Жиноятлар
профилактикасини таъминлаш, профилактика инспекторлари ва ИИО таянч пунктлари фаолияти самарадорлигини ошириш тугрисида»ги буйруги бугунги кунда профилактика хизматларининг Рецидив уртасидаги жиноятга карши кураш ва унинг олдини олишда ички ишлар органларининг сохавий хизматлари билан, жамоат тузилмалари билан хамкорлигининг асосий йуналишларини хамда амлга оширилиш тартибини белгилаб беради.
ИИВнинг 2014-йил 1-сентябрьдаги «Жиноятлар профилактикасини таъминлаш, профилактика инспекторлари ва милиция таянч пунктлари фаолияти самарадорлигини ошириш тугрисида»ги буйруги асосида профилактика инспекторларининг жамоат тузилмалари билан хамкорликда жуда куп ишлар амалга оширилмокда.


40




ИИВнинг «уй камоги тарзидаги эутиёт чорасини куллаш тартиби туурисидаги йурикномани тасдиклаш уакида»ги 2014-йил 11- ноябрь буйруги уй камоги эутиёт чораси кулланилган шахснинг унга суд томониданурнатилган таъкик ёки чекловларга риоя этилишини назорат килиш тартибларини белгилаб беради. Мазкур йурикнома шахснинг уй камоги тарзидаги эутиёт чорасини уташ жойларида булишини ва улар томонидан суднинг карори билан урнатилган таъкикларга риоя этилишини назорат килиш буйича профилактика инспекторларининг жамоат тузилмалари билан уамкорлигини белгилаб беради.
Шуни алоуида таъкидлаш жоизки, ички ишлар органлари, унинг бошка соуавий хизматлари, профилактика хизматлари уамда фукаролик жамиятлари институтлари фаолиятини тартибга солувчи алоуида норматив-уукукий уужжатлар бугунги кунда йетарли даражада ишлаб чикилган ва амалий органлар ушбу норматив-уукукий уужжатлар мазмунини ифодаловчи укув-услубий кулланмалар билан таъминланган. Бирок бугунги кунда ички ишлар органларининг Рецидив уртасидаги жиноятга карши кураш ва уни олдини олишда жамоат тузилмалари билан уамкорлигининг асосий йуналишларини белгилаб берувчи Вазирлар Маукамаси карори лойиуасини ишлаб чикиш ва амалиётга жорий этиш максадга мувофик.
Узбекистан Республикаси Жиноят кодексининг 2-моддасида келтирилган шахсни, унинг уукуклари ва эркинликларини, жамият ва давлат манфаатларини, мулкни, таъбиий мууитни, тинчликни, инсон хавфсизлигини жиноий тажовузлардан мууофаза этиш, жиноятларнинг олдини олиш, фукароларни Республика конституцияси ва конунларига риоя этиш рууида тарбиялаш тугрисидаги асосий вазифалари профилактика хизматларининг Рецидив уртасидаги жиноятга карши кураш ва унинг олдини олиш фаолиятини ташкил этишни тартибга солувчи нормалар ва уларни куллаш амалиёти таулилида мууим ауамият касб этади.


41


Узбекистан Республикаси Хотин - кизлар жамоат


ташкилотларининг рецидивист хукукларини химоя килиш, уларнинг мамлакатимиз сиёсий, ижтимоий, иктисодий ва маданий хаётида тулаконли иштирок этишини таъминлаш, хатин - кизларнинг ёшлар маънавий ва интеллектуал салохиятини юксалтириш борасида олиб бораётган ишларнинг самарадорлигини ошириш максадида чикарилган Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2018- йил 25-майдаги «Узбекистан хотин-кизлар кумитаси фаолиятини куллаб-кувватлаш борасидаги кушимча чора-тадбирлар тугрисида»ги фармони ижросини таъминлаш чора-тадбирлари дастури тугрисида»ги 299-сонли карорига асосан фукаролар йигинларининг диний маърифат ва маънавий-ахлокий тарбия масалалари буйича маслахатчилар лавозимлари жорий этилиб, уларни энг обру-эътиборли хамда шу сохада амалий тажрибага эга, энг яхши миллий-диний анъана ва урф-одатларни саклаш хамда ривожлантириш масалаларида самарали таъсир курсатишга кодир фаол Рецидив билан тулдириш назарда тутилган26 Мамлакатимизда хотин- кизларининг сиёсий фаоллигини ошириш, уларнинг турли соха ва тармокларда уз кобилият ва имкониятларини руёбга чикариш учун шарт- шароит яратиш, кукук ва конуний манфаатларига сузсиз риоя килинишини таъминлаш, оналик ва болаликни хар томонлама куллаб-кувватлаш, шунингдек оила институтини мустахкамлаш борасида кенг куламли ишлар амалга оширилмокда. Хотин-кизларни хар томонлама куллаб- кувватлаш, улар билан максадли ишларни ташкил этиш, оилаларда маънавий-ахлокий мухитни мустахкамлаш ва согломлаштиришнинг самарали механизмларини яратишга тускинлик килаётган бир катор тизимли муаммо ва камчиликлар холати хакида Президентимиз Ш.М. Мирзиёев “Хотин-кизларни куллаб-кувватлаш ва оила институтини мустахкамлаш сохасидаги фаолиятини тубдан такомиллаштириш


26 Узбекистон Республикаси Ички Ишлар Вазирлиги Академиясининг Ахборотномаси 2020. 4-сон. Б.92.


42


чора-тадбирлари т^рисидаги “2018 йил 2 февралдаги фармонида”


Шунингдек, Узбекистон Республикаси Конституциясининг бир катор коидалари бевосита жиноятларнинг олдини олиш хусусятига эга булиб, фукароларни хар хил турдаги жиноий тажовузлардан химоя килишда ва уларни жамиятдаги умуминсоний, ахлокий нормалар
асосидатарбиялашдаманба хисобланади. Мазкур нормалар профилактика хизматларининг Рецидив уртасидаги жиноятга карши кураш ва унинг олдини олиш фаолиятини ташкил этишни тартибга солувчи нормалар ва уларни куллаш амалиёти тахлилини белгилаб беради. Жиноятларнинг олдини олиш хар биримизнинг вазифамиз хисобланиб, бу борада бир канча вазифаларни хам амалга ошириш лозим. Жумладан, жиноятларнинг олдини олиш ва унга карши курашиш буйича фаолият юртувчи субъектлар самарали ишлаши керак. Уларнинг вазифалари аник белгилаб куилиши даркор.
Шу билан бирга, жиноятчиликни жиловлаш ва хукукбузарликларга карши курашиш борасида бир катор самарали чора-тадбирлар олиб борилиб, республикамизнинг барча худудларига намуна тарикасида татбик этиб келинмокда.
Жумладан, хотин-кизлар билан ишлаш масалалари буйича “Бухоро тажрибаси”, вояга етмаганлар уртасида назоратсизлик ва хукукбузарликларнинг олдини олиш йуналишида “Сирдарё тажрибаси”, хукукбузарликларнинг барвакт профилактикаси буйича “Жиззах намунаси”, ёшлар билан ишлаш ва уларнинг буш вактларини мазмунли ташкил этиш хамда ёшлар жиноятчилигининг олдини олиш буйича “Фаргона тажрибаси”, Андижон шахар ва Хужаобод туманида “Намунали худуд” тажрибаси; профилактик хисобда турган ва жиноят содир этишга мойил булган турли тоифадаги шахслар билан ишлаш буйича “Сергели тажрибаси” ва бошка самарали механизмлар яратилди.
Амалга оширилган ишлар натижасида
, 2021 йилнинг 6 ойида республика худудида содир этилган жиноятлар сони 6 935 тага (21 568/14 633) ёки 32,1 фоизга
~ 27
камайди


27 https://gazeta.uz/uzc/news/uzbnews


43


Шу билан бирга, жиноят содир этган:



  • вояга етмаганлар сони 29 фоизга (436/309);

  • Рецидив 31 фоизга (3107/2143);

  • ишсизлар 21 фоизга (5186/4087);

  • маст уолатдагилар 27 фоизга (457/333) камайди.

Хулоса урнида таъкидлаш жоизки, юкорида кайд этилган конунлар уамда конуности норматив-уукукий уужжатлар бевосита ички ишлар органларининг Рецидив уртасидаги жиноятга карши кураш ва унинг олдини олишда жамоат тузилмалари билан уамкорликдаги фаолиятини ташкил этиш буйича асосий вазифаларни белгилаб беради уамда ушбу соуадаги уамкорликни самарали ташкил этишга хизмат килади.


  1. -§. Профилактика инспекторининг Рецидив рецидив жиноятчилигини олдини олиш фаолиятини тартибга солувчи

уукукий асослар
Маълумки, Узбекистан Республикаси 1995 йилда БМТнинг «Хотин- кизлар уукуклари камситилишининг барча шаклларига баруам бериш тугрисида»ги конвенциясини ратификация килди ва ушбу конвенциядаги мезонлар амалиётга татбик этила бошланди.
Барча халкаро меъёрларга уйгун тарзда Узбекистонимизда хам Рецидив хаётида катта узгаришлар, хотин-кизларнинг иктидорини руёбга чикариш ва уларнинг давлат курилишидаги иштирокини таъминлаш борасида мисли курилмаган кенг ислохотлар амалга оширилди.
1995 йилнинг 2 мартида Республика Президенти томониан махсус фармон кабул килинди ва натижада хотин-кизлар кумиталарининг раислари махаллий хокимият органлари таркибига киритилди. Улар жойларда хоким уринбосарлари этиб тайинландилар. Республика хотин -


44




кизлар кумитасининг раиси эса Бош вазир уринбосари макомига эга булди.Ушбу маком бошкарувнинг шунчаки янги шакли эмас, балки мазмун мокиятига кура катта сиёсий маънавий ва иктисодий акамиятга эга экани каётда уз исьотини топмокда.
Рецидивнинг жамиятдаги мавкеи ва урнини кутариш давлатчилигимизнинг устувор ва асосий устувор йуналишларидан биридир.Бу юртимизда Рецидивга булган эътиборнинг накадар юкори эканлигидан далолат беради.
Утган йиллар давомида хотин-кизлар фаоллигини кучайтириш, халкаро Рецидив харакатидан Узбекистон Рецидивининг урнини белгилаш уларнинг салокияти юкори эканлигини дунёга курсатиш максадида хотин- кизлар кукукларини мукофаза килувчи 100 дан ортик меъёрий кужжатлар кабул килинди 28
Мазкур хужжатлари юртимиз Рецидивининг хаётини яхшилиш, опа- сингилларимизнинг фаоллигини ошириш, уларга маънавий-рукий мадад бериш, колаверса, уларни турли такдид ва котиб колган эскича карашлардан кимоя килиш имконини берди.
Узбекистон Рецидивининг жакон майдонида кам уз киёфасини топиб, бораётганини куйдаги мисолларда кам куришимиз мумкин:
-Узбекистон хотин-кизлар харакатлари ва ташкилиотларининг хам микдор , хам мазмун жикатдан бекиёс усганлиги;

  • Хотин-кизлар харакатлари учун дунё хотин-кизлар ташкилотлари билан бевосита мулокот килиш имкониятлари яратилганлиги;

  • Бугунги кунда хотин-кизлар ичидан янги мулкдорлар ( кичик бизнес субъектлари, кусусий тадбиркорлар, ишлаб чикарувчилар) катламининг вужудга келиб, ривожланиб бораётганлиги;


28 Узбекистон Республикаси Ички Ишлар Вазирлиги Академиясининг Ахборотномаси 2012. 2-сон. Б.96.


45




  • Хотин-кизларнинг таълими мутакасислиги, илмий салокиятини устириш учун давлат томонидан барча зарур шарт-шароитлар кафолатланганлиги;

  • Конунчилигимизда хотин-кизларнинг ижтимоий-сиёсий, иктисдий ва бошка сокалардаги кукукларининг кафолати булган меъёрий-кукукий базанинг яратилганлиги ва амалда уз аксини топаётганлиги.

Албатта, ушбу ютуклар давлатимизнинг куллаб-кувватлаши камда чин маънода Узбекистан Рецидивнинг интилишлари, салокияти ва иктидори сабабли кулга киритилди десак, муболага булмайди.
“Бир катор нуфузли институтларнинг баколашича, Узбекистан дунёнинг 125 давлат орасида хотин-кизлар учун шароитлар яратиш ва оналикни мукофаза килиш борасида етакчи уринлардан бирини эгаллаб турибди.Буни ЮНИСЕФ нинг Шаркий Европа, Болтикбойи ва Мустакил давлатлар камдустлиги мамлакатлари буйича офиси томонидан оналик ва болаликни мукофаза килиш борасидаги дастурларни жорий килишда Узбекистоннинг минтакадаги намунавий модели сифатида еътироф этилганини кам исботлайди”29.
БМТ нинг хотин-кизларга нисбатан камситишларга баркам бериш буйича кумитасининг 2006 йил 10 августдаги 36 сессиясида Узбекистоннинг хотин-кизлар кукуклари камситилишининг барча шаклларига баркам бериш тугрисидаги конвенция буйича белгианган мажбуриятларни бажариш юзасидан Иккинчи ва Учинчи камда 2010 йилнинг 20 январь куни 45 сессиясида Туртинчи даврий Миллий маърузалари куриб чикилди.
Унга кура, БМТ нинг хотин-кизларга нисбатан камситишларга баркам бериш буйича кумитасининг якуний хулосасида Узбекистон томонидан хотин-кизларнинг кукук ва эркинликларини таъминлаш борасида амалга оширилаётган ижобий ишлар макулланди. Шу билан бирга, Кумита томонидан Конвенциянинг бир канча моддаларини миллий


29 https://gazeta.uz/uzc/news/uzbnews


46




конунчиликка татбик килиш зарурлигига эътибор каратилиб, уни амалда таъминлашга йуналтирилган тавсиялар берилди.
Маълумки, халкимизнинг буюк тарихида узининг жасорати ва махорати акл-заковати, нафосат ва назокати билан учмас ном колдирган Тумарис, Бибихоним, Гулбаданбегим, Зебуннисо Нодирабегим Увайсий Анбаротин ва бошка юзлаб Рецидивимизни хамиша хурмат ва эъхтиром билан тилга оламиз. Зеро, аёлнинг оилада, жамиятда, хусусан хар бир инсон хаётида тутган урни ва ахамияти бекиёсдир.Узбекистон Президенти Ш.М.Мирзиёёв таъбири билан айтганда, “ер юзидаги хар кайси жамиятнинг маданий даражаси унинг Рецидив булган муносабати билан белгиланади”30
Асосий конунимизда оилавий муносабатларга алохида боб багишланган ва оиланинг ижтимоий макоми унда аник белгилаб куйилган. Улардан оила оналик ва болалик жамият ва давлат мухофазасида булиши кафолатлангани ота-оналар уз фарзандлари вояга етгунларига кадар бокиш ва тарбиялашга, вояга етган мехнатга лаёкатли фарзандлар эса уз ота- оналари хакида гамхурлик килишга мажбур эканликлари белгилангани - мамлакатимизда оила конунчилиги халкимизнинг тарихий тажрибасига тайанган холда яратилганидан далолатдир.
Конститутциямиз асосида кабул килинган Оила кодексида биринчи марта никохланувчи шахсларни тиббий курикдан утказиш, оилавий муносабатларда миллий урф-одатларнинг кулланилиши кон- кариндошлик, болаларнинг насл-насаьини белгилаш, алимент тулаш тугрисидаги мажбуриятлар, ота-она карамогидан махрум булган болаларнинг хукук ва манфаатларини химоя килиш каби бир канча мухим коидалар уз ифодасини топган.
Мустахкам оила йилида бу борадаги ишлар кулами янада кенгайди. Жумладан, “Мустахкам оила йили” давлат дастурига биноан махалла идораларининг оилаларни ижтимоий химоя килишдаги ваколатлари кенгайтирилди.


30 https://gazeta.uz/uzc/news/uzbnews


47




Шунингдек, оилавий муносабатлар билан боглик булган тугилиш, никох ва никохдан ажралиш каби фукоролик холати далолатномаларини ёзиш- ФХДЁ органлари томонидан амалга оширилишни инобатга оллиб, кейинги йилларда ушбу соха фаолиятини такомиллаштириш давомида бир катор конун хужжатлари кабул килинди. Бу борада фукоролик холати далолатномаларни ёзишнинг ягона электрон архивини ишга тушириш режалаштирилган. ФХДЁ органлари кошидаги “Ёш оила курувчилар мактаби” машгулотлари замон талабларига мос ташкил этилмокда. “Рецидивимиз, опа-сингилларимизнинг мехнатини енгиллаштириш, уларнинг салохиятидан фаол ижтимоий, маданий, социал ва иктисодий сохаларда, болалар тарбиясида янада самарали фойдаланиш максадида илгари курилмаган аник чора-тадбирлар амалга оширилди”31
Агар тарих зарваракдарига назар ташлайдиган булсак, аёл доимо жамият эьтиборида булиб келган. Бирок, таькидлаш жоизки, мамлакатимиз мустакиллигининг илк йиллариданок хотин-кизлар масалалари яьни, Республикада Рецидивнинг ижтимоий ахволи ва турмуш даражасини яхшилаш, уларнинг ижтимоий-хукукий химояланишини кучайтириш хамда хотин-кизларнинг жамият ривожи ва давлат бошкарувидаги фаоллигини ошириш давлат сиёсатининг устувор йуналишларидан бирига айланди. Айни пайтда, Узбекистан хотин-кизларининг жамият ва давлат бошкарувида иштирокини янада фаоллаштириш учун Рецидивга оид давлат сиёсатининг мухим хукукий асослари хам яратилди.
Бу, энг аввало 1992 йил 8 декабрда “Узбекистан халки: инсон хукукларига ва давлат суверенитети гояларига содиклигини тантанали равишда эьлон килиб, хозирги ва келажак авлодлар олдидаги юксак маьсулиятни англаган холда, узбек давлатчилиги ривожининг тарихий тажрибасига таяниб, демократия ва ижтимоий адолатга садокатни намоён килади, халкаро хукукнинг умумэьтироф этилган коидалари устунлигини


31 Президент Ш.Мирзиёев. Миллий тараккиёт йудимизни катият билан давот эттириб янги боскичга кутарамиз. Т. 2017 й


48




тан олган холда, республика фукароларининг муносиб хаёт кечиришларини таьминлашга интилиб, инсонпарвар демократик хукукий давлат барпо этишни кузлаб, фукаролар тинчлиги ва миллий тотувлигини таьминлаш максадида узининг мухтор вакиллари сиймосида” кабул килинган асосий конунимизда уз аксини топди.
Мустакиллик йилларида Асосий конунимизда белгилаб берилган устувор хукукларни жумладан, аёл хукукларини таьминлаш максадида давлат микёсида бир катор мухим хужжатлар кабул килинди. 1996йилда Президент Ислом Каримовнинг бевосита ташаббуси билан яратилган “Узбекистон Республикасида Рецидив ахволини яхшилаш тугрисида”ги концепция, 1999 йилда “Рецидивнинг ижтиомоий химояланишини кучайтиришга каратилган кушимча чоралар тугрисида”ги хамда 2004 йил 24 майда “Узбекистон Хотин кизлар кумитасининг фаолиятини куллаб кувватлаш буйича кушимча чоралар тугрисида”ги фармони,Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 2020 йил 18 февраль кунидаги “Жамиятда Ижтимоий-маънавий мухитни
соFломлаштириш,махалла институтини янада куллаб кувватлаш хамда оила ва хотин кизлар билан ишлаш тизимини янги даражага олиб чикиш чора-тадбирлари туFрисида”ги фармони кабул килинганлиги фикримизнинг яккол далилидир.
Прокилактика инспекторлари фаолиятида маъмурий жиноят иш юритувини тугри йулга куйиш ижтимоий адолат, ахлокий меъёр ва конунийликни таъминлашни, инсон хукукларини химоя килинишини, вазиятни хар томонлама англашни ва уз вактида тулик ва сифатли конуний карор чикариш, карорнинг бажарилишини таъминлаш, содир этилган хкукбузарликларнинг келиб чикиш сабабларини урганеиш ва унинг олдини олиш, содир этилган хукуцкбузарлик учун адолатли жазони куллашнинг мукаррарлиги ахлокий меъёрларга катъий амал килишга ундаш оркали фукароларни Узбекистон Республикаси Конституцияси ва


49




конунларига риоя этиш рухида тарбиялашни уз олдига вазифа килиб куяди.
Профилактика инспекторларига жиноятларнинг олдини олиш борасида жиноят содир килишга мойил, ижтимоий жихатдан хавфли ахволда булган шахсларни ахоли маълумотлари асосида, суриштирув, профилактик сухбатлар утказиш оркали ахоли орасидан аниклаш ва уларни дастлабки куриниттт
идаёк профилактик хисобга олиш чораларини куради.
Прокилактика инспекторлари томонидан профилактик хисобга олинган шахсларга уларнинг якинлари, махалла узини узи бошкариш органлари ва бошка жиноятлар профилактикаси билан хамкорликда профилактик тарбиявий таъсир чораларини куллаш вазифалари куйилган.
Профилактика инспекторлари фаолиятида узининг маъмурий худудида Рецидив уртасида жиноятнингнинг олдини олиш фаолитини ташкил этиш буйича расмийлаштирадиган процессуал хужжатлар хамда харакатлар куйидагилардан иборат32:
-маъмурий жиноят содир этган пайтда ун олти ёшга тулган шахслар маъмурий жавобгарликка тортилиши мумкинлиги ( МЖТК 13 - моддаси);
-Ички ишлар органлари таянч пунктига олиб келинган хукукбузарнинг, колаверса, ходимнинг шахсий хавфсизлигини таъминлаш максадида биринчи галда икки холис иштирокида шахсни курикдан утказишилиши ва бу хакда баённома тузиши;
-хукубузарга уни кайси ички ишлар органига олиб келинганлиги, сабаби ва бу холат буйича химоячи олиш хукуки икки холис иштирокида тушунтирилиши,натижаси хакида баённома тузиши;


32 А.Юсупов. Профилактика инспекторлари фаолиятининг маънавий-хукукий асослари Т.2013. Б.124.


50




-икки холис иштирокида хукукбузарнинг телефон оркали бир марта химоячи ёки якинлари билан гаплашиш имконияти берилиши ва натижаси хакида баённома тузиш;
-Ички Ишлар Органлари Таянч Пунктигша олиб келинган
хукукбузарларни кайд этиш журналига руйхатга олиш ва шахсини аниклаш чораларини куриш;
-Ички Ишлар Органлари Таянч Пунктига олиб келинган
хукукбузарларни ва олиб келинганлик холатининг кискача тафслоти хакида ички ишлар органи НК га маълум килиниши;
-УРнинг МЖТК нинг 281-моддасига асосан агар жиноят бир неча шахслар томонидан содир этилган булса, у холда хар бир хукукбузарга нисбатан алохида маъмурий баённома тузилади. Маъмурий баённомада хукукбузарнинг тулик анкета маълумотлари, содир этилган жиноятнинг мазмуни курсатилиши;
-Килмит
таркибида маъмурий жиноят аломатлари мавжудлиги ёки мавжуд эмаслиги;
-жиноят содир этилганда хукукбузарнинг анкета маълумотлар аникланиб, унга нисбатан маъмурий баённома тузилади ва куйидагиларга эътибор берилади:
Жиноят содир этилган вакт, жой, мазкур шахс уни содир этишда кай даражада айбдор ёки айбдор эмаслиги ва унинг сабаблари, килмиш эхтиётсизлик туфайли ёки касддан атайлаб содир этилгани, шу жумладан, жиноят биринчи марта ёки бир йил давомида маъмурий жиноят куриб чикилгандан кейин такрорий содир этилаётганлиги, Ахборотлаштирилган маълумотлар бюросидан суров маълумотнома оркали аникланади;
-унинг маъмурий жавобгарликка тортилиш ёки тортилмаслигини, жавобгарликни енгиллаштирувчи ёки огирлаштирувчи холатлар мавжуд ёки мавжуд эмаслиги;


51




-мулкий зарар етказилганлиги ёки етказилмаганлигини, шунингдек ишни тугри хал килишда ахамиятга молик бошка холатлар мавжуд ёки мавжэуд эмаслиги;
-агар жиноят бир неча шахс томонидан содир этилган булса, у холда хар бир хукукбузарга нисбатан алохида маъмурий баённома тузилади (МЖТК 281-моддаси);
Маъмурий жиноят ишларига, шу жумладан, гувохларга хам адвокатлар олиш хукуки конун хужжатлар билан белгиланганлиги;
-жиноят содир этган шахснинг узидан хамда учта куш
нисидан тушунтириш хатлари олиши (маъмурий жиноятни нима сабабдан, качон ва кайерда, кай холатда содир этганлиги тугрисида, кушнилари хукукбузарнинг гайриижтимоий хатти-харакатлари хамда юриш-туриши хакида уз фикриларини билдириши)
-хукукбузарнинг маъмурий жиноят содир этганини уз кузи билан курган хамда бу вокеянинг шохиди булган гувохнинг тушунтириш хати; -хукукбузарнинг яшаш жойидан тавсифнома;
-хукукбузарнинг яшаш жойидан маълумотнома;
-хукукбузарнинг фарзандлари буладиган булса фарзандларини тугилганлик хакидаги гувогномаларидан нусхалар;
-жиноят содир этилганлиги хакида ИИБ маълумотлар бюросига (АБД) карточка;
-профилактика инспекторининг узига бириктирилган маъмурий худудида махалла фукароларига жиноятнинг олдини олиш, унинг содир этилиш сабаблари ва унга имкон бераётган шарт-шароитларни аниклаш хамда бартараф этиш буйича таргибот-ташвикот ишларини олиб бориши, -профилактика инспектори узига бириктирилган маъмурий худудда жиноятнинг олдини олиш буйича утказиладиган таргибот-ташвикот ишларини нафакат махалла фукаролари уртасида, балки бундай таргиботларни мактаб, колледж хамда лицейлар уртасида хам олиб бориши хамда хар хил турдаги гайриижтимоий жиноятлар содир этиш


52




кейин кандай окибатларга олиб келиши хакида уларга уз тушунтиришлар бериши;
-маъмурий худудда Рецидив томонидан содир этилаётган жиноятларнинг олдини олиш, аниклаш ва бартараф этиш буйича махалла фаоллари уртасида йигилишлар олиб бориши хамда ушбу йигилишнинг натижаси буйича баённома тузиши;
-махалла фаоллари билан буладиган йигилиш баённомасида профилактика инспектори томонидан бериладиган таклиф ва тавсиялар курсатиб утилиши шарт.


53




  1. БОБ. ПРОФИЛАКТИКА ИНСПЕКТОРИНИНГ РЕЦИДИВ Рецидив ЖИНОЯТЧИЛИГИНИ ОЛДИНИ ОЛИШ ФАОЛИЯТИНИ

ТАКОМИЛЛАШТИРИШ


  1. -§. Профилактика инспектори Рецидив рецидив


Download 77,67 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   12




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish