Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

Lex Cincia de donis et muneribus
(мил. ав. 204 й.) ҳадя этишни ман қилган, фақатгина истисно тариқасида
personae exceptae, яъни яқин қариндошлар ўртасида ва чекланган миқдорда
ҳадя этишга рухсат берилган. Lex Cincia кўрсатмаларига зид равишда 
қилинган ҳадя ҳадя этувчининг ҳаёти давомида бекор қилиниши мумкин 
бўлган. Lex Calpurnia магистратларга провинция аҳолисидан совға олишни,
oratio Antonini бўйича – эса эр-хотин ўртасида ҳадя этиш ҳам тақиқланган. 
Бундай ҳадялар ҳадя этувчи ҳадя бекор қилингунга қадар вафот этса,
қонунийлаштирилган.
Империя даврида император ва христиан черковига ҳадя этиш одати 
кенг тарқалганлиги туфайли ҳадя этиш тўғрисидаги келишув бошқача 
тартибга солина бошланди. Ҳадя этиш pactum legitimum каби мажбурият 
манбаси сифатида тан олина бошланди. Ўша даврдан бошлаб ҳадя 
этувчининг ҳадя қилиш тўғрисидаги хоҳиши ва ҳадя олувчининг ҳадяни 
қабул қилиш тўғрисидаги розилиги билдирилгандан кейин ҳуқуқ томонидан 
ҳимоя қилинадиган мажбурият ўрнатилган. Бундай мажбуриятнинг маълум
расмиятчиликлари ҳадя 500 тилладан ортиқ бўлган пайтда амалда бўлган. 
Ҳадя тўғрисидаги келишувнинг ҳуқуқийлиги учун инсинуация ёки тегишли 
органда қайд қилиш талаб қилинган. 
Ҳадя тўғрисидаги келишув асосида ҳадя олувчининг ҳадяни талаб
қилиш ҳуқуқи ўрнатилган. Ҳадя қилувчига бу талаб қўйилса, у, ўз
навбатида, beneficium competentaeга, яъни ҳадя қилиш унинг ёки оиласининг 
тирикчилигига таҳдид солиши мумкин бўлган ҳолларда ҳадя беришга 
мажбур қилинмаслик ҳуқуқига эга бўлган. Бундан ташқари, ҳадя этувчи ҳадя 
олувчи унга нисбатан нонкўрлик қилса, ҳадя этувчининг ҳадя қилгандан 
кейин ёки бу ҳақда ваъда бергандан кейин фарзанди туғилса ёки ҳадя олувчи
ҳадя қилиш пайтида унга берилган вазифаларни бажармаган ҳолларида
ҳадяни бекор қилиш – revocatio donationis ҳуқуқига эга бўлган. Ҳадяни
бекор қилиш ва ревокация ҳуқуқларига ҳадя қилувчининг меросхўрлари
ҳадя натижасида уларнинг мерос мулки камайса, шунингдек, ҳадя 
қилувчининг кредиторлари ҳам ҳадя in fraudem creditorum қилинган ҳолда 
уни бекор қилиш ҳуқуқига ҳам эга бўлган.

---

221